ভাৰতীয় আদর্শত বৈৰাগ্য । উচ্চতৰ মাধ্যমিক দ্বিতীয় বর্ষ

৩১) ধন-সম্পদ বৃদ্ধি সম্পর্কত উপনিষদত কেনে উপদেশ দিয়া হৈছে?

উত্তৰঃ লেখকে পাঠটিত তৈত্তিৰীয় উপনিষদৰ প্ৰসংগ টানি আনি উল্লেখ কৰিছে যে আচার্যই শিষ্যক নিজৰ মংগলৰ কাৰণে সৎ পথত থাকি, ধন-সম্পদ আহৰণ কৰিবলৈ উপদেশ দিছে। কাৰণ ধন-সম্পদ বঢ়োৱাৰ ওপৰতে ব্যক্তি তথা সমাজৰ সুখ-সমৃদ্ধি নিৰ্ভৰ কৰে। এই অর্থবৃদ্ধি উঠি অহা যুৱকৰ ব্যক্তিগত তথা সামাজিক উত্তৰ দায়িত্ব। উপনিষদৰ আচাৰ্যই এই কথা সতর্কভাৱে সোঁৱৰাই দিছে।

৩২) উপনিষদৰ কৰ্মযোগত কোৱা কথাখিনি চমুকৈ লিখা।

উত্তৰঃ উপনিষদৰ কর্মযোগত কোৱা হৈছে যে প্রবৃত্তিৰে কাম কৰি এশ বছৰ জীয়াই থকা, জীয়াই থাকিবলৈ বাঞ্ছা কৰা। কাৰণ তুমি শৰীৰধাৰী মানুহ, তোমাৰ কাম কৰাৰ বাহিৰে আন উপায় নাই। কেৱল কামত লিপ্ত নোহোৱাকৈ নিৰাসক্ত হৈ কাম কৰিবলৈ শিকা। কামো কৰিবা, সেই কামত লিপিত খায়ো নাথাকিবা, এয়াই হৈছে উপনিষদৰ কর্মযোগ।

৩৩) চাৰি আশ্ৰম বুলিলে কি বুজা? এই চাৰি আশ্ৰম কি কি লিখা।

উত্তৰঃ ভাৰতীয় আদর্শত জীৱনৰ চাৰিটা স্তৰৰ কথা কোৱা হৈছে। এই চাৰিটা স্তৰকে চাৰি আশ্রম বোলে। ভাৰতীয় আদর্শত চাৰি আশ্ৰম হ’ল -ব্রহ্মচর্য, গার্হস্থ্য, বানপ্রস্থ আৰু সন্ন্যাস।

জীৱনৰ প্ৰথমছোৱা সময়ত গুৰুৰ আশ্ৰমত থাকি জ্ঞান লাভ কৰাৰ সময়ছোৱাক ব্রহ্মচর্য আশ্রম বোলে।

শিক্ষা শেষ কৰি ঘৰলৈ উভতি আহি সংসাৰ ধৰ্মত মনোনিৱেশ কৰা সময়ছোৱাক গার্হস্থ্য আশ্রম বোলে।

গার্হস্থ্য ধর্ম শেষ কৰি শৰীৰৰ যি অৱসন্ন সময় আহে সেইছোৱা সময়ক বানপ্রস্থ আশ্রম বোলে।

জীৱনৰ একেবাৰে শেষৰছোৱা সময়, সংসাৰৰ মায়া-মোহ ত্যাগ কৰি, মাথো ধর্ম চিন্তা কৰি আত্মাৰ সদগতিৰ কামনাৰ অৰ্থে যি সময় অতিবাহিত কৰা হয়, সেই সময়ছোৱাকে সন্ন্যাস আশ্রম বুলি কোৱা হয়।

৩৪) উপনিষদত কি ভাৱে দান কৰিব লাগে বুলি বিদ্যার্থীক সোঁৱৰাই দিয়া হৈছে বুজাই লিখা।

উত্তৰঃ উপনিষদত কিদৰে দান কৰিব লাগে সেই সম্পর্কে কোৱা হৈছে যে-স্ব-উপার্জিত ধন সদায় সমবিতৰণৰ যোগেদি ভোগ কৰিব লাগে আৰু সদায় সামর্থ্য অনুসৰি শ্ৰদ্ধাৰে দান কৰিব লাগে। নিজৰ একোৱেই নাই বুলি দান নকৰাকৈ থাকিব নালাগে। বহুত দিব পৰা ক্ষমতা থাকিও অকণমান দান কৰাটো নিন্দনীয়। সদায় বিনম্ৰ আৰু মিত্রভাৱে দান কৰিব লাগে।

৩৫) ইশোপনিষদৰ প্ৰথম মন্ত্রটিৰ বিধি বাক্যটো কি আৰু তাৰ অর্থ কেনেধৰণৰ ?

উত্তৰঃ ইশোপনিষদৰ প্রথম মন্ত্রটিৰ বিধিবাক্যটো হ’ল -‘তেন ত্যক্তেন -ভুঞ্জীথাঃ মা গৃধঃ কস্যচিদ্ধনম্। ‘ভুঞ্জীথা’ মানে ভোগ কৰা, কিন্তু সাৱধান, ‘ত্যক্তেন’ অর্থাৎ ত্যাগ কৰিহে ভোগ কৰা। মা গৃধঃ’ অর্থাৎ নিজে ত্যাগৰ ভাবত থাকি আৰু আনৰ খিনিলৈ আকাংক্ষা নকৰাকৈ ভোগ কৰাটোৱেই উপনিষদৰ বিধান।

৩৬) উপনিষদৰ যুগত শিক্ষা সাং কৰি গার্হস্থ জীৱনত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ উলটিব খোজা বিদ্যার্থীক গুৰুৱে কি উপদেশ দিছিল?

উত্তৰঃ উপনিষদৰ যুগত শিক্ষা সাং কৰি গার্হস্থ্য জীৱনত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ উলটিব খোজা বিদ্যার্থীক গুৰুৱে উপদেশ দিছিল —‘সত্য ক’বা, ধর্ম আচৰণ কৰিবা আৰু দৈনন্দিন অধ্যয়নৰ পৰা বিৰত নহ’বা। ’আচাৰ্যক দক্ষিণা দি গার্হস্থ্য ধর্ম পালনেৰে বংশ ৰক্ষা কৰিবা। অথাৎ কল্যাণীয় পথৰ পৰা বিচ্যুত নহ’বা। নিজৰ মংগলৰ কাৰণে কৰণীয় কামৰ পৰা আতঁৰি নাথাকিবা। ধর্মপথৰ পৰা বিচ্যুত নোহোৱাকৈ ধন-সম্পত্তি আহৰণ কৰিবা। দেৱকার্য, পিতৃকার্যত এলাহ নকৰিবা। পিতৃ-মাতৃ-আচাৰ্যক দেৱতা জ্ঞান কৰিবা।

ইয়াৰ লগতে দান সম্পর্কেও বিদ্যার্থীক কোৱা হৈছে যে নিজ সামর্থ্য অনুসৰি শ্রদ্ধাৰে দান কৰিবা। নিজৰ একোৱে নাই বুলি নিদিয়াকৈ নাথাকি বিনম্র তথা সশ্রদ্ধভাবে দান কৰিবা।

৩৭) তৈত্তিৰীয় উপনিষদত গুৰুৱে দিয়া উপদেশখিনিৰ সাৰমৰ্ম বিচাৰ কৰা।

উত্তৰঃ ‘ভাৰতীয় আদর্শত বৈৰাগ্য’ পাঠটিত লেখকে উপনিষদৰ অনুশাসনৰ কথাখিনি উল্লেখ কৰিছে। ইয়াৰ প্রথম কথা দুটা হৈছে – সত্য আৰু ধর্ম। সমাজ আৰু ব্যক্তি জীৱন কল্যাণকৰ তথা সুখদায়ক হ’বলৈ হ’লে প্রত্যেক ব্যক্তিয়ে এই দুটা মহৎ গুণৰ কৰ্ষণ কৰিব লাগিব। অন্যথা ব্যক্তি আৰু সমাজ জীৱন উভয়ে দুখদায়ক, পীড়াজনক আৰু বিশৃংখল হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে। সত্য আৰু ধৰ্মই হ’ল বিদ্যা আর্জনৰ চৰম লক্ষ্য। সভ্য জীৱন আৰু উন্নত আচৰণৰ বাবে এই নিত্য অধ্যয়ন অপৰিহার্য। তৈত্তিৰীয় উপনিষদৰ আন এঠাইত গুৰুৱে কৈছে যে অন্নক নিন্দা নকৰি যিমান পাৰি সিমান বঢ়াব লাগে। কিয়নো অন্ন বৃদ্ধি কার্য এটা ব্রত।

৩৮) ‘ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ মূলাধাৰ বেদ’- কথাখিনি বহলাই লিখা।

উত্তৰ: ভাৰতীয় সংস্কৃতি মূলতঃ বৈদিক সংস্কৃতি। বেদ বুলিলে তিনিখন যজ্ঞীয় বেদ-ঋক, যজু, সাম আৰু এখন অযজ্ঞীয় – অর্থব বেদৰ কথা। বেদৰ প্রধান অংশ দুটা – এটা মন্ত্ৰ আৰু আনটো ব্রাহ্মণ। মন্ত্রভাগ পদ্যত আৰু ব্রাহ্মণভাগ গদ্যত ৰচিত। বেদক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই সংহিতা, ব্রাহ্মণ, আৰণ্যক, উপনিষদ আদিৰ সৃষ্টি হৈছে। বৈদিক যুগতেই গঢ়ি উঠিছিল-ব্রহ্মচর্য, গার্হস্থ্য, বানপ্রস্থ আৰু সন্ন্যাস ৰূপত চাৰি আশ্ৰমৰ। এইবোৰেই ভাৰতীয় হিন্দুসকলৰ জীৱনৰ আদর্শ নিৰূপণ কৰি দিয়ে। বিভিন্ন ভাৰতীয় দর্শনত হিন্দু মনীষা তথা চিন্তাধাৰাৰ যি চৰম পৰিণতি লক্ষ্য কৰা যায়, তাৰ মূলেই হৈছে বেদ। বেদৰ কর্মকাণ্ডক অৱলম্বন কৰি মীমাংসা দর্শন আৰু জ্ঞান কাণ্ডক অৱলম্বন কৰি বেদান্ত দর্শন পল্লৱিত হৈছে। এইদৰে বেদৰ মাজতেই প্রাচীন ভাৰতৰ ধর্ম-দর্শন-সমাজ সকলোবোৰ প্রতিফলিত হৈছে বুলি ক’ব পাৰি। সেয়ে পাঠটিত প্রাসংগিকভাৱে লেখকে উল্লেখ কৰিছে যে ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ মূলাধাৰ বেদ।

৩৯) বৈৰাগ্য মানে কি ? ভাৰতীয় আদর্শই কেনেধৰণৰ বৈৰাগ্যৰ কথা কৈছে?

উত্তৰঃ বৈৰাগ্য মানে হ’ল এক বিশেষ মানসিক অৱস্থা। যি মানসিক অৱস্থাত বিষয় বা ইন্দ্রিয় ভোগৰ প্রতি আসক্তিহীনতা আহে, সেয়াই বৈৰাগ্য।

লেখকে পাঠটিত বৈৰাগ্যৰ বিশেষ স্থান আছে বুলি উল্লেখ কৰিছে। পালেও নিৰাসক্ত হৈ

থকাতহে প্রকৃত বৈৰাগ্য বুলি লেখকে উল্লেখ কৰিছে। ভোগ আৰু প্ৰাচুৰ্যৰ মাজতো এনে ভাগ্যৰ ভাব থাকিব পাৰে। লাগে লাগে বুলি হাবাথুৰি খাই নোপোৱাৰ পিছত বিৰক্তি ৰূপ বৈৰাগ্যক ভাৰতীয় আদর্শই গ্ৰহণ নকৰে।

৪০) প্রসংগ-সংগতি দর্শাই ব্যাখ্যা কৰা।

ক) “প্রকৃততে ত্যাগ বা বৈৰাগ্য এটা বিশেষ মনোধর্ম”।

উত্তৰঃ উক্ত কথাফাঁকি লেখক পণ্ডিত তীর্থনাথ শৰ্মাদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত ‘ভাৰতীয় আদর্শত বৈৰাগ্য’ নামৰ পাঠটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে।

ভাৰতীয় আদর্শত ত্যাগ বা বৈৰাগ্য কি তাক ক’বলৈ গৈ উক্ত কথাষাৰ লেখকে অৱতাৰণা কৰিছে। ‘ ভাৰতীয় আদর্শত বৈৰাগ্য বা ত্যাগ এক বিশেষ মানসিক অৱস্থা বা এক বিশেষ মনোধর্ম। এই ত্যাগ বা বৈৰাগ্যৰ স্থান ভাৰতীয় আদর্শত অতি উচ্চ। সকলো থাকিও সংযতভাৱে ভোগ কৰা আৰু সংবিভাজনৰ দ্বাৰা সমৃদ্ধিৰ সঙ্গতি ঘটোৱাটোৱেই হৈছে প্রকৃত ত্যাগ। সেইদৰে পালেও নিৰাসক্ত হৈ থকাটোহে প্রকৃত বৈৰাগ্য। বৈৰাগ্য মানে হৈছে বিষয় বা ইন্দ্রিয় ভোগৰ প্রতি আসক্তিহীনতা।

খ) ব্যক্তিৰ দায়িত্বৰ পৰিধি ক্ৰমাৎ আপোনৰ পৰা পৰিয়াল, পৰিয়ালৰ পৰা সমাজ।

উত্তৰঃ ব্যাখ্যায়ে কথাফাঁকি লেখক পণ্ডিত তীর্থনাথ শৰ্মাদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত ভাৰতীয় আদর্শত বৈৰাগ্য’ নামৰ পাঠটিৰ পৰা তুলি দিয়া হৈছে। ভাৰতীয় আদর্শত এগৰাকী ব্যক্তিৰ প্রকৃত দায়িত্ব কি হোৱা উচিত সেই কথা ক’বলৈ গৈ উক্ত কথাষাৰৰ অৱতাৰণা কৰিছে। পাঠটিত উল্লেখ কৰা মতে, ব্যক্তিৰ দায়িত্বৰ পৰিধি ক্ৰমাৎ আপোনৰ পৰা পৰিয়াল, পৰিয়ালৰ পৰা সমাজ। অর্থাৎ কেৱল নিজৰ কাৰণেই ধন-সম্পদ উপার্জন কৰিলে নহ’ব, পৰিয়ালবৰ্গৰ কাৰণেও, আনকি আচার্য আৰু অতিথিয়ে প্রতিনিধিত্ব কৰা সমাজখনৰ কাৰণেও তেওঁৰ অর্জন অর্পিত কৰিব লাগে।