H.S. 1stYear Political Science. H.S. 1st year Political Science Study Notes for AHSEC, NCERT in assamese language.
১) তলৰ কোনটো সংবিধানৰ কাৰ্য্য নহয়?
ক) ই নাগৰিকৰ অধিকাৰৰ নিশ্চয়তা দিয়ে।
খ) ই চৰকাৰৰ বিভিন্ন বিভাগৰ বাবে ক্ষমতাৰ বিভিন্ন ক্ষেত্ৰ চিহ্নিত কৰে।
গ) ইয়াৰ দ্বাৰা ভাল মানুহ ক্ষমতালৈ অহাটো নিশ্চিত কৰা হয়।
ঘ) ই কিছুমান ভাগ কৰা মূল্যক প্ৰকাশ দিয়ে।
উত্তৰ : গ) ইয়াৰ দ্বাৰা ভাল মানুহ ক্ষমতালৈ অহাটো নিশ্চিত কৰা হয়।
২) তলৰ কোনটো সংবিধানৰ কৰ্তৃত্ব সংসদৰ কৰ্তৃত্বতকৈ অধিক বুলি সিদ্ধান্ত লোৱাৰ এটা উচিত কাৰণ ?
ক) সংসদ গঠন হোৱাৰ পূৰ্বেই সংবিধান প্ৰণয়ন কৰা হৈছিল।
খ) সংসদৰ সদস্যসকলতকৈ সংবিধান নিৰ্মাতাসকল অধিক বিশিষ্ট নেতা আছিল।
গ) সংসদ কেনেকৈ গঠন কৰিব লাগে আৰু ইয়াৰ ক্ষমতা কি কি সেয়া সংবিধানত উল্লেখ কৰা হৈছে।
ঘ) সংসদে সংবিধান সংশোধন কৰিব নোৱাৰে। H.S. 1stYear Political Science
উত্তৰ : গ) সংসদ কেনেকৈ গঠন কৰিব লাগে আৰু ইয়াৰ ক্ষমতা কি কি সেয়া সংবিধানত উল্লেখ কৰা হৈছে।
৩) সংবিধানৰ বিষয়ে তলত দিয়া বক্তব্যসমূহ সত্য নে অসত্য উল্লেখ কৰা।
ক) সংবিধান হৈছে চৰকাৰ গঠন আৰু ক্ষমতাৰ বিষয়ে এক লিখিত নথি।
খ) সংবিধানৰ অস্তিত্ব আছে আৰু কেৱল গণতান্ত্ৰিক দেশসমূহতহে ইয়াৰ প্রয়োজন আছে।
গ) সংবিধান হৈছে আদৰ্শ আৰু মূল্যবোধৰ লগত জড়িত নথকা এক আইনী নথি।
ঘ) এখন সংবিধানে নিজৰ নাগৰিকক এক নতুন পৰিচয় দিয়ে।
উত্তৰ : ক) সঁচা খ) মিছা গ) মিছা ঘ) সঁচা
৪) ভাৰতীয় সংবিধান নিৰ্মাণৰ বিষয়ে তলত দিয়া অনুমানসমূহ শুদ্ধ নে ভুল সেই বিষয়ে উল্লেখ কৰা। তোমাৰ উত্তৰৰ সমৰ্থনত যুক্তি দিয়া।
ক) সংবিধান সভাক যিহেতু সকলো নাগৰিকে নিৰ্বাচন কৰা নাছিল, সেয়েহে ই ভাৰতীয় জনসাধাৰণক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা নাছিল।
খ) সংবিধান প্ৰণয়নত কোনো ডাঙৰ সিদ্ধান্ত লোৱা নাছিল যিহেতু ইয়াৰ মূল কাঠামোৰ ওপৰত নেতাসকলৰ মাজত সাধাৰণ ঐকমত্য আছিল।
গ) সংবিধানত মৌলিকতা কম আছিল, কাৰণ ইয়াৰ বহুখিনি বিষয় আন দেশৰ পৰা ধাৰলৈ লোৱা হৈছিল।
উত্তৰ : ক) সংবিধান সভাই ভাৰতীয় জনসাধাৰণক প্রতিনিধিত্ব কৰা নাছিল বুলি কৰা মন্তব্য ভূল কাৰণ-
- সার্বজনীন প্রাপ্তবয়স্ক ভোটাধিকাৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সংবিধান সভা গঠন হোৱা নাছিল যদিও এই সভা গঠন কৰিবৰ বাবে এক গুৰুত্বপূর্ণ প্রচেষ্টা কৰা হৈছিল।
- ভাৰতৰ সকলো ধর্ম, সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক গোটক এই সভাত অন্তঃভূক্ত কৰা হৈছিল।
- অনুসুচিত জাতিৰ লোকসকলৰ মাজৰ পৰা ২৬ গৰাকী ব্যক্তিক ইয়াত প্রতিনিধিত্ব দিয়া হৈছিল।
খ) ভুল, কাৰণ
- বেছিভাগ বিষয়ৰ ওপৰত যুক্তি আৰু বিতর্কৰ সৃষ্টি হৈছিল। সংবিধানৰ প্ৰতিটো দফা নিৰীক্ষণৰ আওতালৈ অনা হৈছিল।
- ১৯৪৬ চনৰ নেহেৰুৰ ‘উদেশ্য সম্বলিত প্রতিবেদন’ ৰ প্রায়বোৰ দফাৰ ওপৰত বিস্তৃত আলোচনা হৈছিল।
- সংবিধানৰ মূল নীতিসমূহৰ ওপৰত যদি কোনো ঐক্যমতত উপনীত হ’ব পৰা নাযায়, সংবিধান সভাই কাম সমূহ আগবঢ়াই নিয়াত সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’লহেতেন।
- ড˚ আম্বেদকাৰ, পণ্ট. নেহৰু, ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ, মৌলানা আজাদ আৰু চৰ্দাৰ পেটেলে বহু কথাত সন্মতি প্ৰকাশ কৰা নাছিল।
গ) শুদ্ধ, কাৰণ ফ্রান্স, আয়াৰলেণ্ড, ইংলণ্ড , কানাডা আৰু আমেৰিকাৰ সংবিধানৰ পৰা বহু বিষয়
ধাৰ কৰি আনি ভাৰতীয় সংবিধানত অন্তঃভূক্ত কৰা হৈছিল।
৫) ভাৰতীয় সংবিধানৰ বিষয়ে তলত দিয়া সিদ্ধান্তসমূহৰ সমৰ্থনত দুটাকৈ উদাহৰণ দিয়া। H.S. 1stYear Political Science
ক) জনসাধাৰণৰ সন্মানৰ আদেশ দিয়া বিশ্বাসযোগ্য নেতাই সংবিধান নিৰ্মাণ কৰিছিল।
খ) সংবিধানে ক্ষমতাক এনেদৰে বিতৰণ কৰিছে যে ইয়াক উফৰাই দিয়াটো কঠিন হৈ পৰিছে।
গ) সংবিধান হৈছে জনসাধাৰণৰ আশা আৰু আকাংক্ষাৰ স্থান।
উত্তৰ :
ক)
- সংবিধান সভাৰ সদস্যসকলে সকলো ধৰ্মৰ লগতে সমাজৰ শ্ৰেণীকো প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছিল। ইয়াত হিন্দু, শিখ আৰু মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ লগতে প্রায়বিলাক ৰাজনৈতিক দলৰ প্ৰতিনিধি নিৰ্বাচন কৰিছিল ।
- প্ৰদেশ আৰু দেশীয় ৰাজ্যসমূহক জনসংখ্যাৰ অনুপাতে আসন আবণ্টন দিয়া হৈছিল, প্ৰায় ১ : ১০,০০,০০০ অনুপাতত।
- সদস্যসকল নেহৰু, পেটেল, ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ আৰু আম্বেদকাৰৰ দৰে জনপ্রিয় নেতা আছিল আৰু তেওঁলোকে জনসাধাৰণৰ মাজত বিশ্বাসযোগ্যতা লাভ কৰিছিল ।
খ)
- সংবিধানে ন্যায়পালিকা, বিধানমণ্ডল আৰু কাৰ্যবাহী আৰু বিধিগত সংস্থাৰ বিভিন্ন প্ৰতিষ্ঠানৰ মাজত অনুভূমিকভাৱে ক্ষমতা বিতৰণ কৰিছে। যদি এটা বিভাগে নিজৰ ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰ কৰে, তেন্তে আন বিভাগে তাক প্রতিৰোধ কৰি ক্ষমতাৰ সন্তুলন কৰে।
- সংবিধানে পৰিৱৰ্তনৰ সম্ভাৱনা আৰু কৰিব পৰা পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰকৃতিৰ ওপৰত ৰখা সীমাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰে।
এইদৰে ই বেছি কঠিন বা অতি নমনীয়ও নহয় আৰু জনসাধাৰণৰ সন্মান থকা জীৱন্ত নথি হিচাপে জীয়াই আছে।
গ)
- জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ সময়ত ৰচনা কৰা জনসাধাৰণৰ উমৈহতীয়া লক্ষ্যৰ ভিত্তিত ভাৰতীয় সংবিধান গঠন কৰা হয়।
- সংবিধানে সমতা, স্বাধীনতা, সাৰ্বভৌমত্ব, গণতন্ত্ৰ আৰু বিশ্বব্যাপী পৰিচয়ৰ ধাৰণাসমূহক আনুষ্ঠানিক প্ৰকাশ প্ৰদান কৰে।
৬) এখন দেশৰ বাবে সংবিধানত ক্ষমতা আৰু দায়িত্বৰ স্পষ্ট সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰাটো কিয় প্ৰয়োজনীয়? এনে সীমা নিৰ্ধাৰণৰ অনুপস্থিতিত কি পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হ’ব? H.S. 1stYear Political Science
উত্তৰ : এখন দেশৰ বাবে সংবিধানত ক্ষমতা আৰু দায়িত্বৰ স্পষ্ট সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰাটো প্ৰয়োজনীয় কাৰণ –
- যাতে কোনো এক অনষ্ঠানে একচেতিয়াকৈ নিজৰ ক্ষমতা প্রয়োগ কৰিব নোৱাৰে।
- সিদ্ধান্ত গ্রহণ প্রক্রিয়াত কোনে নির্ণয়কাৰী ভূমিকা গ্রহণ কৰিব তাক নির্ধাৰণ কৰিবলৈ।
- ক্ষমতা আৰু দায়িত্বৰ ওপৰত কোনো ধৰণৰ হস্তক্ষেপ নকৰাকৈ প্ৰতিষ্ঠানসমূহক দক্ষতাৰে কাম কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
এনেবোৰ সীমা নিৰ্ধাৰণৰ অনুপস্থিতিৰ ফলত সংবিধানৰ পৰা ক্ষমতা আহৰণ কৰা বিভিন্ন প্ৰতিষ্ঠানৰ মাজত সংঘৰ্ষৰ সৃষ্টি হ’ব।
৭) এখন সংবিধানে শাসকসকলৰ ওপৰত সীমাবদ্ধতা আৰোপ কৰাটো কিয় প্ৰয়োজনীয়? নাগৰিকসকললৈ ক্ষমতা নিদিয়া এখন সংবিধান হ’ব পাৰেনে ?
উত্তৰ : সংবিধানৰ বাবে শাসকসকলৰ ওপৰত সীমাবদ্ধতা ৰখাটো প্ৰয়োজনীয় কাৰণ সীমাবদ্ধতাৰ অনুপস্থিতিয়ে স্বৈৰাচাৰী পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰিব।
মানৱ অধিকাৰৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিব।
এনে কোনো সংবিধান থাকিব নোৱাৰে যিয়ে নাগৰিকক চৰকাৰ গঠন কৰাৰ দৰে একেবাৰেই ক্ষমতা নিদিয়ে।
প্ৰশ্ন ৮) ৰজতে তেওঁৰ শিক্ষকক প্ৰশ্নটো কৰিলে যে এই সংবিধান পঞ্চাশ বছৰ পুৰণি গতিকে ই সময়োপযোগী নহয়। কার্যকৰী কৰাৰ সময়ত মোৰ পৰা মতামত কোনেও লোৱা নাছিল। ইমান কঠিন ভাষাত লিখা হৈছে যে মই বুজিব পৰা নাই। গতিকে কিয় মই এই সংবিধান গ্রহণ কৰিম তাক বুজাই দিব লাগিব। তুমি যদি শিক্ষক হ’লহেঁতেন তেন্তে ৰজতক কেনেকৈ উত্তৰ দিলাহেতেন?
উত্তৰ :
ক) সংবিধান এখন কেতিয়াও পুৰণি হৈ নাযায় কাৰণ ই প্ৰতিটো যুগৰ সমাজৰ বাবে প্ৰাসংগিক সাৰ্বজনীন মূল্যবোধ, আদৰ্শ আৰু অধিকাৰক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
খ) ধৰ্মনিৰপেক্ষতা, সমতা আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ আদৰ্শ এক ন্যায়পৰায়ণ সমাজৰ সৃষ্টিৰ বাবে প্ৰয়োজনীয়। চৰকাৰৰ গণতান্ত্ৰিক ৰূপক জনসাধাৰণৰ সামূহিক ইচ্ছাক প্ৰতিনিধিত্ব প্ৰদান কৰে।
গ) ৰাজ্যৰ সকলো নাগৰিকে লাভ কৰা অধিকাৰ আৰু বিশেষাধিকাৰৰ উৎসও সংবিধান। ই প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা প্ৰদান কৰে।
ঘ) ৰাষ্ট্ৰই যদি স্বেচ্ছাচাৰী ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰে তেতিয়া ইয়াৰ সিদ্ধান্তৰ বাবে চৰকাৰক জবাবদিহি কৰে। ই নাগৰিকসকলৰ বাবে নিৰ্বাচন আৰু পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰত অংশীদাৰিত্ব প্ৰদান কৰে। H.S. 1stYear Political Science
ঙ) সংবিধানত সংশোধনীৰ ব্যৱস্থা আছে যাতে ই পৰিৱৰ্তিত সময়ৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ সৈতে খাপ খাই পৰে।
এইদৰে, মসৃণ আৰু শৃংখলাবদ্ধ কাম-কাজ আৰু স্থিতিশীলতা বজাই ৰখাৰ বাবে সংবিধান এক প্ৰয়োজনীয় অনুষ্ঠান।
চুটি উত্তৰৰ প্ৰকাৰ প্ৰশ্ন
প্ৰশ্ন ৯) সংবিধান কি?
উত্তৰ: দেশৰ সংবিধান হৈছে এখন লিখিত নথি যিয়ে নাগৰিকৰ অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্যৰ লগতে চৰকাৰৰ গাঁথনি নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ দেশৰ সৰ্বোচ্চ আইন হিচাপে নিৰ্ধাৰণ কৰে। সংবিধানে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতাত কোনে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিব সেই বিষয়ে কোৱা হৈছে।
প্ৰশ্ন ১০) সংবিধানৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি? H.S. 1stYear Political Science
উত্তৰ: ক) ই দেশৰ সৰ্বোচ্চ আইন।
খ) ই চৰকাৰ আৰু দেশৰ নাগৰিকৰ মাজত এক সম্পৰ্ক বজাই ৰাখে।
গ) ই চৰকাৰৰ গাঁথনি গঠন কৰে।
ঘ) ইয়াত কোৱা হৈছে যে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতাত কোনে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিব।
প্ৰশ্ন ১১) ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনা অনুসৰি ভাৰতৰ স্বৰূপ কি?
উত্তৰ: ভাৰত এখন সাৰ্বভৌম, ধৰ্মনিৰপেক্ষ, সমাজবাদী, গণতান্ত্ৰিক আৰু ৰিপাব্লিক ৰাষ্ট্ৰ।
প্ৰশ্ন ১২) সংবিধানৰ কাৰ্য্যৰ কথা উল্লেখ কৰা যিয়ে আমাৰ চৰকাৰৰ ওপৰত কিছু সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰে কিন্তু আনফালে ই নাগৰিকক অনুকূল কৰে।
উত্তৰ: এখন চৰকাৰে নিজৰ নাগৰিকৰ ওপৰত কি কি জাপি দিব পাৰে তাৰ কিছু সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰিছে সংবিধানে। এই সীমাসমূহ এইবাবে নির্ধাৰণ কৰা হৈছে যাতে চৰকাৰে কেতিয়াও এই সীমা অতিক্ৰম নকৰে।
প্ৰশ্ন ১৩) সংবিধানৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু গুৰুত্ব কি?
উত্তৰ: ক) সংবিধানে এটা কাঠামো প্ৰদান কৰে যাৰ ভিতৰত এখন চৰকাৰে কাম কৰিব লাগিব।
খ) ই চৰকাৰৰ বিভিন্ন অংগসমূহৰ মাজত বিবাদৰ সম্ভাৱনা নূন্যতম কৰে কাৰণ ই তেওঁলোকৰ ক্ষমতা আৰু কাৰ্য্যসমূহ পৃথকে পৃথকে স্পষ্টভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰে।
গ) চৰকাৰে ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰো নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
ঘ) ই নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰে।
প্ৰশ্ন ১৪) ভাৰতৰ সংবিধানৰ প্রস্তাৱনাত ‘গণতান্ত্ৰিক’ শব্দই কি বুজাব বিচাৰিছে?
উত্তৰঃ গণতান্ত্ৰিক মানে গণতন্ত্ৰক জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতি হিচাপে বাছি লৈ বিধায়িনী, কাৰ্যবাহী, মুক্ত আৰু ন্যায্য ন্যায়পালিকা আদি গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে প্ৰশাসন চলোৱা। প্ৰস্তাৱনাত ‘গণতান্ত্ৰিক’ শব্দটোৱে ৰাজনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ উপৰিও সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক গণতন্ত্ৰক বুজায়।
প্ৰশ্ন ১৫) ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক ন্যায়ৰ যোগদি ভাৰতত কি কৰিব বিচৰা হৈছে ?
উত্তৰ: ৰাজনৈতিক ন্যায়: ৰাজনৈতিক ন্যায় বুলিলে দেশৰ সকলো নাগৰিকে ভোগ কৰিবলগীয়া সমান ৰাজনৈতিক অধিকাৰক বুজায় য’ত প্ৰতিজন নাগৰিকৰ প্ৰতিনিধি নিৰ্বাচন কৰাৰ লগতে প্ৰতিনিধি হিচাপে নিৰ্বাচিত হোৱাৰ অধিকাৰ আছে।
অৰ্থনৈতিক ন্যায়: ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে প্ৰতিজন নাগৰিকে নিজৰ জীৱিকা উপাৰ্জনৰ সমান সুযোগ লাভ কৰাৰ লগতে সমান কামৰ বাবে সমান মজুৰি পোৱা।
প্ৰশ্ন ১৬) সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনা কি?
উত্তৰ: সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনা সংবিধানৰ এটা পৰিচয়মূলক অংশ যিয়ে জনসাধাৰণক প্ৰস্তাৱনাত উল্লেখ কৰা উদ্দেশ্যৰ যোগেদি চৰকাৰৰ কাম-কাজৰ মূল্যায়ন আৰু মূল্যায়ন কৰিবলৈ সক্ষম কৰে।
প্ৰশ্ন ১৭) ভাৰতীয় সংবিধানৰ চাৰিটা মূল বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ: ক) ই ভাৰতত এখন সাৰ্বভৌম, গণতান্ত্ৰিক গণৰাজ্য প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
খ) ই ভাৰতক এখন ধৰ্মনিৰপেক্ষ ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
গ) ইয়াত ভাৰতৰ নাগৰিকসকলৰ প্ৰতি মৌলিক অধিকাৰৰ লগতে মৌলিক কৰ্তব্যৰ ব্যৱস্থা
আছে।
ঘ) ই ভাৰতত সংসদীয় ৰূপৰ চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
প্ৰশ্ন ১৮) “ভাৰত এখন ধৰ্মনিৰপেক্ষ ৰাষ্ট্ৰ”। বক্তব্যৰ ন্যায্যতা প্ৰদান কৰা ।
উত্তৰ: ৪২ নং সংশোধনীৰ জৰিয়তে সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত ‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ শব্দটো ৰখা হৈছিল।
‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ বুলিলে ৰাষ্ট্ৰৰ নিজা কোনো ধৰ্ম নাই কিন্তু সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি যথাযথ সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰা বুলি বুজায়। ধৰ্মীয় বিষয়ত ৰাষ্ট্ৰই সম্পূৰ্ণ নিৰপেক্ষতা পালন কৰে। ভাৰতৰ সংবিধানৰ ৪৫ নং সংশোধনীয়ে সকলো ধৰ্মকে সমান সন্মান আৰু স্বীকৃতি প্রদান কৰিছে। বিভিন্ন সম্প্ৰদায়, ধৰ্ম, জাতি আদিৰ কোনো ব্যক্তিৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতত কেতিয়াও বৈষম্য কৰা হোৱা নাই।
প্ৰশ্ন ১৯) সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত থকা স্বাধীনতা, সমতা আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধ শব্দ দুটাৰে তুমি কি বুজি পাইছা?
উত্তৰ: স্বাধীনতা: প্ৰস্তাৱনাত উল্লেখ কৰা হৈছে যে জনসাধাৰণৰ চিন্তা, প্ৰকাশভংগী, বিশ্বাস আৰু বিশ্বাসৰ স্বাধীনতা থাকিব লাগে। ৰাষ্ট্ৰই ব্যক্তিৰ চিন্তা, প্ৰকাশভংগী, বিশ্বাস আৰু উপাসনাৰ স্বাধীনতা ভোগ কৰাৰ বাবে বাধাসমূহ আঁতৰাই পেলাব লাগে।
সমতাঃ সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত সদায় লিংগ, ধৰ্ম, বৰ্ণ, আদিৰ ভিত্তিত যিকোনো ধৰণৰ বৈষম্য আঁতৰোৱাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে। এই অনুসৰি-
অনুচ্ছেদ ১৪— ন্যায়ৰ সমতা
১৫ নং অনুচ্ছেদ—সামাজিক সমতা
অনুচ্ছেদ ১৬—প্ৰশাসনিক সেৱা লাভৰ বাবে সমতা
অনুচ্ছেদ ১৭—অস্পৃশ্যতা আঁতৰোৱা হয় (সামাজিক বৈষম্য)
১৮ নং অনুচ্ছেদ—শৈক্ষিক আৰু সামৰিক বাদে সকলো পদবী উঠাই দিয়া হৈছে।
ভ্ৰাতৃত্ববোধ: ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ অৰ্থ হ’ল সকলো নাগৰিকৰ সমতা। সমাজৰ সকলোকে কোনো ধৰণৰ বৈষম্য নোহোৱাকৈ খাদ্য, বাসস্থান আৰু কাপোৰৰ মৌলিক অধিকাৰ প্ৰদান কৰা উচিত। ৰাজ্যৰ প্ৰতিজন নাগৰিককে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াৰ অংশ হিচাপে গণ্য কৰা উচিত।
প্ৰশ্ন ২০) ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু আমেৰিকাৰ স্থিতিৰ মাজত মূল পাৰ্থক্য কি?
অথবা
ভাৰতক গণৰাজ্য বুলি তুমি কেনেকৈ প্রমাণিত কৰিবা ?
উত্তৰ: ভাৰত এখন গণৰাজ্য কাৰণ ৰাষ্ট্রৰ মুৰব্বী ৰাষ্ট্ৰপতিক সংসদৰ নিৰ্বাচনী গোট আৰু ৰাজ্যিক বিধানসভাই ৫ বছৰৰ নিৰ্দিষ্ট সময়সীমাৰ বাবে নিৰ্বাচিত কৰে।
ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্রপতিৰ মাজত পাৰ্থক্যটো হ’ল আমেৰিকাত ৰাষ্ট্ৰপতি গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ৰূপৰ মুৰব্বী (প্ৰকৃত কাৰ্যবাহী মুৰব্বী) আনহাতে ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰপতি সংসদীয় চৰকাৰৰ মুৰব্বী, অৰ্থাৎ প্ৰধানমন্ত্ৰী আৰু তেওঁৰ মন্ত্ৰীসভা প্ৰকৃত কাৰ্যবাহী আৰু ৰাষ্ট্ৰপতি ৰাষ্ট্ৰৰ নামমাত্ৰ মুৰব্বী।
প্ৰশ্ন ২১) সংবিধান কি? সংবিধান এখন জীৱন্ত নথি বুলি আমি কেনেকৈ ক’ম?
উত্তৰ: সংবিধান হৈছে এখন দেশৰ চৰকাৰ চলাবলৈ ৰচনা কৰা লিখিত নিয়ম-নীতি। ইয়াৰ উপৰিও চৰকাৰ আৰু নাগৰিকৰ মাজত সম্পৰ্ক বজাই ৰখাৰ লগতে চৰকাৰৰ তিনিটা অংগ অৰ্থাৎ কাৰ্যবাহী, বিধায়িনী আৰু ন্যায়পালিকাৰ কার্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে।
সংবিধান এখন জীৱন্ত নথি কাৰণ:
ক) ইয়াত সামাজিক-অৰ্থনৈতিক সমস্যা সমাধানৰ ব্যৱস্থা আছে।
সংবিধানৰ বিধানসমূহ সময়ৰ সৈতে খাপ খুৱাই মাজে মাজে সংশোধনী কৰা হয়।
গ) ন্যায়িক ব্যাখ্যা, কাৰ্যবাহী আদেশ আদিয়েও এখন সংবিধানৰ গতিশিলতাত সহায় কৰে।
ঘ) এখন সংবিধানে নতুন অনুচ্ছেদবোৰ যিদৰে অন্তভূক্ত কৰে সিমানেই কার্যকৰী কৰিবলৈ সক্ষম।
প্ৰশ্ন ২২) আমি আমাৰ সংবিধানক কিয় সন্মান কৰিব লাগে?
উত্তৰ: আমি আমাৰ সংবিধানক সন্মান কৰা উচিত কাৰণ:
ক) সংবিধান হৈছে দেশৰ এক সৰ্বোচ্চ আৰু মৌলিক আইন।
খ) এখন সংবিধানে চৰকাৰৰ তিনিটা অংগ অৰ্থাৎ বিধায়িনী, কাৰ্যবাহী আৰু ন্যায়পালিকাৰ
মাজত ক্ষমতা আৰু কাৰ্য্যসমূহ বিতৰণ কৰে।
গ) চৰকাৰ এখন সংবিধানত নিৰ্ধাৰিত নীতিৰে গঠিত হয়।
ঘ) এখন সংবিধানে চৰকাৰ আৰু নাগৰিকৰ মাজত সম্পৰ্ক বজাই ৰাখে।
প্ৰশ্ন ২৩) “ভাৰত এখন সাৰ্বভৌম, গণতান্ত্ৰিক, গণৰাজ্য”। বক্তব্যৰ ন্যায্যতা প্ৰদান কৰা।
উত্তৰ: সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ভাৰতঃ
ক) ভাৰতে স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰৰ পূৰ্ণ মৰ্যাদা লাভ কৰিছে।
খ) ভাৰত কোনো বিদেশী শক্তিৰ বশৱৰ্তী নহয়।
গ) ভাৰতে নিজৰ আভ্যন্তৰীণ আৰু বাহ্যিক কাম-কাজ নিজৰ মতে চলাবলৈ স্বাধীন।
গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ভাৰতঃ
ক) ভাৰতত ৰাজনৈতিক আৰু সাংবিধানিক কৰ্তৃত্বৰ চূড়ান্ত উৎস জনসাধাৰণৰ ওপৰত
নিয়োজিত কৰা হৈছে।
খ) প্ৰাপ্তবয়স্ক ভোটাধিকাৰৰৰ ভিত্তিত নিয়মীয়া ব্যৱধানত নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰা হয়।
গ) সমতা হৈছে গণতান্ত্ৰিক ৰূপৰ চৰকাৰৰ মূল নীতি।
ঘ) ভাৰতৰ নাগৰিকে ন্যায্য মৌলিক অধিকাৰ লাভ কৰে।
ঙ) আইনৰ শাসন ভাৰতীয় গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰৰ এক অপৰিহাৰ্য বৈশিষ্ট্য।
গণৰাজ্য হিচাপে ভাৰত:
ক) ৰাজ্যৰ মুৰব্বী ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি।
খ) প্ৰতি পাঁচ বছৰৰ পিছত তেওঁক সংসদ আৰু ৰাজ্যিক বিধানসভাৰ নিৰ্বাচনী গোটে
নিৰ্বাচিত কৰে।
প্ৰশ্ন ২৪) ভাৰতীয় সংবিধানত সামাজিক ন্যায়ৰ কিছু ব্যৱস্থা আছে। পৰীক্ষা কৰা।
উত্তৰ: ভাৰতত সামাজিক ন্যায় প্রতিষ্ঠা কৰিবলৈ ভাৰতীয় সংবিধানত কৰা বিধানঃ
ক) ভাৰতীয় সংবিধানে অস্পৃশ্যৰ প্ৰথাক শাস্তিযোগ্য অপৰাধ ঘোষণা কৰিছে।
খ) ৰাষ্ট্রি ভাৰতৰ সকলো নাগৰিককে সমান সুযোগ প্ৰদান কৰিছে।
গ) জাতি, ধৰ্ম, ভাষা আদিৰ ভিত্তিত ৰাজহুৱা সা-সুবিধা ব্যৱহাৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত কাকো
বৈষম্যমূলক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰি।
ঘ) ভাৰতে মানুহৰ কল্যাণ আৰু দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ উত্থানৰ বাবে কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ দৰ্শনৰ
ওপৰত কাম কৰে।
ঙ) সংবিধানে অনুসুচিত জাতি, জনজাতি, অন্যান্য পিছপৰা শ্রেণী আনকি মহিলা আৰু
সংখ্যালঘুসকলকো বিশেষ বিশেষাধিকাৰ প্ৰদান কৰিছে।
প্ৰশ্ন ২৫) সংবিধান সভাৰ ওপৰত এটা টোকা লিখা।
উত্তৰ: ভাৰতীয় সংবিধান সংবিধান সভাই প্রস্তুত কৰিছিল। ১৯৪৬ চনৰ ৯ ডিচেম্বৰত ইয়াৰ প্ৰথম বৈঠক অনুষ্ঠিত হয়। সংবিধান সভা মূলতঃ কেবিনেট মিছনে পৰামৰ্শৰ ভিত্তিত গঠিত হৈছিল আৰু ১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰত ২৮৪ জন সদস্যই সংবিধানৰ সৈতে নিজৰ স্বাক্ষৰ প্রদান কৰিছিল। সংবিধান সভাৰ স্থায়ী সভাপতি ড˚ ৰাজেন্দ্রপ্রসাদ আৰু খচৰা সমিতিৰ সভাপতি ড˚ বি.আৰ.আম্বেদকাৰ আছিল। সংবিধান সভাক গুৰুত্বসহকাৰে এটা প্ৰতিনিধিত্বমূলক সংস্থা হিচাপে গঢ়ি তোলা হৈছিল য’ত সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ পৰা প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হৈছিল আৰু সকলোৰে মতামতক গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। অৱশেষত সংবিধানখন গৃহীত কৰিবলৈ বিধানসভাই দুবছৰ, এঘাৰ মাহ আৰু আঠাইশ দিনত বিস্তৃত ১৬৬ দিন সময় লৈছিল।
প্ৰশ্ন ২৬) ভাৰতীয় সংবিধানৰ দৰ্শন কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: সংবিধানৰ ৰচয়িতাসকলে নতুন সমাজ আৰু ৰাজনীতিৰ বাবে নিজৰ দৃষ্টিভংগী প্ৰকাশ কৰিছিল। মতানৈক্যৰ মাজতো তেওঁলোকে সংবিধানত প্ৰতিফলিত হ’বলগীয়া এক ঐকমত্যত উপনীত হ’ল।
গণতন্ত্ৰ, সমতা, ন্যায়ৰ ভিত্তিত এক নতুন সামাজিক ব্যৱস্থা গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ ভাৰতীয় সংবিধানত প্ৰয়াস কৰা হৈছিল।
ইয়াৰ উপৰিও ভাৰতীয় নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু নাগৰিক স্বাধীনতাৰ লগতে মৌলিক কৰ্তব্য আৰু ৰাষ্ট্ৰ নীতিৰ নিৰ্দেশনামূলক নীতিৰ প্ৰক্ষেপণ কৰা হৈছিল।
ভাৰতীয় সংবিধান এখন উদাৰ-কল্যাণমূলক-গণতান্ত্ৰিক সমাজৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লৈ উঠিছে যিটো প্ৰস্তাৱনাত প্ৰতিফলিত হৈছে।
এইদৰে সংবিধানৰ দৰ্শন ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত প্ৰকাশ পায়।
প্রশ্ন ২৭) তলত দিয়া অংশটো ভালদৰে পঢ়া আৰু তাৰ পিছৰ প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া।
“… মই যিদৰে উপলব্ধি কৰিছো যে আন কোনোৱে কৰিব নোৱাৰিলে, খচৰা সমিতিৰ সদস্যসকলে আৰু বিশেষকৈ ইয়াৰ অধ্যক্ষ ড০ আম্বেদকাৰে তেওঁৰ উদাসীন স্বাস্থ্যৰ মাজতো কিমান উদ্যম আৰু ভক্তিৰে কাম কৰিছে। আমি কেতিয়াও এনেকুৱা সিদ্ধান্ত ল’ব নোৱাৰিলোঁ যিটো কেতিয়াও ইমান সঠিক আছিল বা হ’ব পাৰে, যেতিয়া আমি তেওঁক খচৰা সমিতিত ৰাখি তেওঁক তাৰ অধ্যক্ষ কৰিলোঁ। তেওঁ কেৱল নিজৰ নিৰ্বাচনক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰাই নহয়, তেওঁ কৰা কামত জিলিকনি যোগ কৰিছে। ভিতৰত এই ‘সংযোগৰ বাবে কমিটীৰ আন সদস্যসকলৰ দৰে কোনো ধৰণৰ পাৰ্থক্য কৰাটো ঈৰ্ষাজনক হ’ব। মই জানো যে তেওঁলোকে সকলোৱে ইয়াৰ অধ্যক্ষৰ দৰেই একে উদ্যম আৰু ভক্তিৰে কাম কৰিছে, আৰু তেওঁলোকে দেশৰ ধন্যবাদৰ যোগ্য।”
প্ৰশ্ন:
ক) খচৰা সমিতিৰ অধ্যক্ষ কোন আছিল?
খ) ভাৰতৰ সংবিধান সভাক কিহৰ বাবে অনন্য কৰি তুলিছিল?
গ) ভাৰতীয় সংবিধান ৰচনাত কিমান সময় লৈছিল?
ঘ) সংবিধান সভাৰ অধ্যক্ষ কোন আছিল ?
উত্তৰ:
ক) ডাঃ বি.আৰ. আম্বেদকাৰ আছিল খচৰা সমিতিৰ অধ্যক্ষ।
খ) ভাৰতীয় সংবিধান সভাত সকলো মতামতৰ পৰা অহা সদস্যসক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল যিসকলে কেৱল নিজৰ আগ্ৰহৰে সংবিধান ৰচনা প্রক্রিয়া আগুৱাই নিয়া নাছিল বৰঞ্চ আন সদস্যসকলক নীতিগত কাৰণত সমর্থন দিছিল।
গ) ২ বছৰ ১১ মাহ ১৮ দিন।
ঘ) সংবিধান সভাৰ অধ্যক্ষ আছিল ড˚ ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ
দীঘল উত্তৰৰ প্ৰশ্ন
প্ৰশ্ন ২৮) ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনা লিখা।
উত্তৰ: প্ৰস্তাৱনা: আমি ভাৰতৰ জনসাধাৰণে ভাৰতক এখন সাৰ্বভৌম, সমাজবাদী, ধৰ্মনিৰপেক্ষ, গণতান্ত্ৰিক, গণতান্ত্ৰিক প্রজাতন্ত্র হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ পৱিত্রভাৱে সংকল্প গ্রহণ কৰিছোঁ আৰু ইয়াৰ সকলো নাগৰিকৰ কাৰনে –
সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ন্যায়,
চিন্তাৰ স্বাধীনতা, প্ৰকাশভংগী, বিশ্বাস আৰু উপাসনা, মৰ্যাদা আৰু সুযোগৰ সমতা, আৰু সেইবোৰ সকলোৰে মাজত প্ৰসাৰিত কৰা, ব্যক্তিৰ মৰ্যাদা আৰু জাতিৰ ঐক্য আৰু অখণ্ডতা, ভ্ৰাতৃত্ববোধ নিশ্চিত কৰিবলৈ আমাৰ সংবিধান সভাত, ১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰৰ তাৰিখে সংবিধান সভাত এই সংবিধান গ্ৰহণ, প্ৰণয়ন আৰু নিজকে প্রদান কৰিছোঁ।
প্ৰশ্ন ২৯) ‘উদ্দেশ্য সম্বলিত প্রস্তাৱ’ কি আছিল? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰ: জাতীয়তাবাদী আন্দোলনে সংবিধান সভালৈ অনা নীতিসমূহৰ সৰ্বোত্তম সাৰাংশ হ’ল ১৯৪৬ চনত নেহৰুৱে প্ৰস্তাৱ কৰা বিধানসভাৰ লক্ষ্যসমূহ সংজ্ঞায়িত কৰা উদ্দেশ্য সম্বলিত প্ৰস্তাৱ। ইয়াত সংবিধানৰ আকাংক্ষা আৰু মূল্যবোধসমূহ সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছিল:
ক) ভাৰত এখন স্বাধীন, সাৰ্বভৌম, গণৰাজ্য;
খ) ভাৰত পূৰ্বৰ ব্ৰিটিছ ভাৰতীয় ভূখণ্ড, ভাৰতীয় ৰাজ্য আৰু ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বাহিৰৰ অন্যান্য
অংশ আৰু সংঘৰ অংশ হ’বলৈ ইচ্ছুক অঞ্চলবিলাক ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰৰ সংঘ হ’ব।
গ) সংঘ গঠন কৰা ভূখণ্ডসমূহ স্বায়ত্তশাসিত গোট হ’ব আৰু সংঘৰ হাতত অর্পন নকৰা
ক্ষমতাবিলাক তেওঁলোকে প্রয়োগ কৰিব পাৰিব।
ঘ) ভাৰতৰ সকলো জনসাধাৰণৰ সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ন্যায়ৰ নিশ্চয়তা আৰু সুৰক্ষিত হ’ব। মৰ্যাদা আৰু সুযোগৰ সমতা আৰু আইনৰ সন্মুখত সমতা আৰু মৌলিক- বাকস্বাধীনতা, প্ৰকাশভংগী, বিশ্বাস, উপাসনা, সংগঠন আৰু কাৰ্য্যৰ স্বাধীনতা অধিকাৰ প্রদান কৰা হ’ব।
ঙ) সংখ্যালঘু, পিছপৰা আৰু জনজাতীয় অঞ্চল আৰু অন্যান্য পিছপৰা শ্ৰেণীক পৰ্যাপ্ত সুৰক্ষা ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰা হ’ব।
চ) বিশ্ব শান্তি আৰু মানৱ জাতিৰ কল্যাণৰ প্ৰসাৰত ভাৰতে সম্পূৰ্ণ আৰু ইচ্ছুকভাৱে অৰিহণা যোগাব।
ছ) সাৰ্বভৌম আৰু স্বাধীন ভাৰত আৰু ইয়াৰ সংবিধানৰ সকলো ক্ষমতা আৰু কৰ্তৃত্ব জনসাধাৰণৰ পৰা প্ৰবাহিত হ’ব;
জ) গণৰাজ্যৰ ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতা আৰু স্থল, সাগৰ আৰু বায়ুৰ ওপৰত ইয়াৰ সাৰ্বভৌম অধিকাৰ সভ্য জাতিসমূহৰ ন্যায় আৰু আইন অনুসৰি বজাই ৰখা হ’ব।
প্ৰশ্ন ৩০) ভাৰতীয় সংবিধানৰ অনন্য বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰ: ভাৰতীয় সংবিধানৰ অনন্য বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল- তলত দিয়া ধৰণৰ-
ক) লিখিতঃ ভাৰতীয় সংবিধান হৈছে লিখিত নিয়ম-নীতিৰ সমষ্টি আৰু ই বিশ্বৰ আটাইতকৈ দীঘলীয়া সংবিধান য’ত ৪৭০ টা অনুচ্ছেদ, ১২টা অনুসূচী আৰু ২২ টা অধ্যায় অন্তভূক্ত হৈ আছে।
খ) মৌলিক অধিকাৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানে ভাৰতীয় নাগৰিকক ৬ বিধ মৌলিক অধিকাৰ প্ৰদান কৰিছে আৰু এখন কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰ নীতিৰ নিৰ্দেশনামূলক নীতিও সৃষ্টি হৈছে।
গ) মৌলিক কর্তব্যঃ ১৯৭৬ চনৰ ৪২ সংখ্যক সংশোধনীৰ যোগেদি সংবিধানত দহটা মৌলিক কৰ্তব্যও যোগ কৰা হৈছে।
ঘ) এককেন্দ্রিকঃ ভাৰতীয় সংবিধান গঠনত যুক্তৰাজ্যিক যদিও এককেন্দ্রিক বৈশিষ্টৰে সংবিধান ভৰি আছে।
ঙ) মিশ্র সংবিধানঃ ভাৰতীয় সংবিধান হৈছে নমনীয়তা আৰু কঠিনতাৰ মিশ্ৰণ, অৰ্থাৎ সংবিধানৰ কিছুমান অনুচ্ছেদ সৰল-গৰিষ্ঠতাৰে সংশোধন কৰিব পাৰি কিন্তু কিছুমান অনুচ্ছেদ সংশোধান কৰিবৰ বাবে ত সংসদৰ ২/৩ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আৰু প্ৰতিটো সদনত ভোটদান কৰাৰ লগতে ৰাজ্যিক বিধানমণ্ডলসমূহৰ কমেও আধাই অনুমোদন কৰিব লাগে ।
প্ৰশ্ন ৩১) ভাৰতীয় সংবিধানৰ উৎসসমূহৰ লগতে এই উৎসসমূহৰ পৰা লোৱা বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰ:
ক) ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫:
ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰায় দুই তৃতীয়াংশ ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫ৰ পৰা আহৰণ কৰা হৈছে।
বৈশিষ্টঃ
প্ৰাদেশিক স্বায়ত্তশাসন
সংসদীয় ব্যৱস্থা
যুক্তৰাষ্ট্রীয় ব্যৱস্থা
খ) ব্ৰিটিছ সংবিধান:
সংসদীয় ৰূপৰ চৰকাৰ
আইনৰ শাসনৰ ধাৰণা
আইন প্ৰণয়ন পদ্ধতি
একক নাগৰিকত্ব
একক সংহত ন্যায়পালিকা
গ) আমেৰিকাৰ সংবিধান:
মৌলিক অধিকাৰৰ চনদ
ন্যায়িক সমীক্ষা আৰু ন্যায়পালিকাৰ স্বাধীনতা
সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনা
ঘ) আইৰিছ সংবিধান:
ৰাজ্যলৈ নিৰ্দেশনাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে
ৰাষ্ট্ৰ নীতিৰ নিৰ্দেশনামূলক নীতিসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে
ঙ) ফৰাচী সংবিধান:
স্বাধীনতাৰ নীতি
সমতা আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ নীতি
চ) কানাডাৰ সংবিধান:
চৰকাৰৰ এটা অৰ্ধ-যুক্তৰাষ্ট্রীয় ৰূপ (এটা শক্তিশালী কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ থকা যুক্তৰাষ্ট্রীয় ব্যৱস্থা)।
অৱশিষ্ট ক্ষমতাৰ ধাৰণা।
ছ) জাৰ্মান সংবিধান:
জৰুৰীকালীন ব্যৱস্থা
ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰপতিৰ জৰুৰীকালীন অৱস্থা জাপি দিয়াৰ ক্ষমতা।