The Challenges of Unity in Diversity

২৮) বৈচিত্ৰৰ মাজত ঐক্য বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সমাজ এক বিচিত্র সমাজ। বিচিত্ৰৰ মাজত ঐক্য হৈছে ভাৰতীয় সমাজৰ মূল বৈশিষ্ট্য। অতি প্রাচীন কালৰে পৰা ভাৰতীয় সমাজ আৰু সংস্কৃতিৰ ক্ষেত্ৰত এই আদর্শ ফুটি উঠিছে। ভাৰতবৰ্ষত বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত বৈচিত্ৰতা দেখিবলৈ পোৱা যায়। ভৌগোলিক, সাংস্কৃতিক, ধর্মীয়, শৈক্ষিক, ভাষিক, জনসাংখ্যিক, ৰাজনৈতিক, অর্থনৈতিক ভিন্নতা মন কৰিবলগীয়া। কিন্তু, ইমানবিলাক ভিন্নতা থকা স্বত্বেও ভাৰতবৰ্ষত একতাৰ ভাৱাদর্শ, অতি প্রাচীন কালৰে পৰাই প্ৰৱাহিত হৈ আহিছে। ভাৰতীয় সমাজ আৰু সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰত থকা অখণ্ডতা কোনো কালেই বাধাগ্রস্ত হোৱা নাই। বৰঞ্চ জাতি, বর্ণ, ধর্ম, জনগোষ্ঠী নির্বিশেষে সকলোৱে একতাৰ ডোলেৰে বান্ধ খাই আছে। সকলো জনসাধাৰণে তেওঁলোকৰ মাজত থকা বিচিত্রতা বা অনৈক্যৰ কথা পাহৰি এক ভাৰতীয় হিচাপে পৰিচয় দিয়ে। এয়াই হৈছে ভাৰতীয় সমাজত বৈচিত্ৰৰ মাজত ঐক্য।

২৯) ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্যৰ পথত আঞ্চলিকতাবাদে কিদৰে বাধাৰূপে দেখা দিছে?

উত্তৰ : ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্যৰ পথত আঞ্চলিকতাবাদে এক সমস্যা হিচাপে দেখা দিয়ে। সমগ্ৰ ভাৰতীয় জাতীয় সত্তা আৰু দেশৰ সামগ্রিক উন্নয়নৰ বিপৰীতে নিজৰ অঞ্চলৰ উন্নতিহে কামনা কৰে আৰু আঞ্চলিক উন্নয়নৰ পৰা নিজৰ লাভৰ আশা কৰে। আঞ্চলিকতাবাদে নিজৰ অঞ্চলটোৰ প্রশাসনিক আৰু অন্যান্য ক্ষেত্ৰত স্ব-নিয়ন্ত্রনৰ দাবী জনায় আৰু কোনো বাহিৰা লোকৰ সেই অঞ্চললৈ প্ৰব্ৰজন অথবা স্থায়ীভাৱে বসবাস কৰিবলৈ অহাটো কামনা নকৰে। এনেদৰে আঞ্চলিকতাবাদে সমগ্ৰ দেশৰ পৰিবৰ্তে নিজৰ অঞ্চলৰ প্রতি ভালপোৱা মনোভাৱ জগাই তোলা মানসিকতাই দেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্য বজাই ৰখাত বাধাৰূপে থিয় দিছে।

৩০) ধর্ম নিৰপেক্ষতাৰ আক্ষৰিক অর্থ লিখা।’

উত্তৰ : ধর্ম নিৰপেক্ষতা বা Secularism ইংৰাজী প্রতিশব্দ Secular ৰ পৰা আহিছে। Secular শব্দৰ আভিধানিক অর্থ হৈছে কোনো নির্দিষ্ট কর্ম বা বিশ্বাসৰ প্ৰতি থকা বিশেষ আসক্তিহীনতা। ভাৰতে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পাছত ধর্মীয় সংখ্যালঘুক বিশেষকৈ মুছলমানসকলক বৈষম্যমূলক নীতিৰ পৰা সুৰক্ষা দিবৰ বাবে ৰাজনৈতিক ব্যক্তিসকলে ধর্ম-নিৰপেক্ষ শব্দ ব্যৱহাৰ কৰে। ধর্ম নিৰপেক্ষতাই কোনো এখন সমাজত ধর্ম নথকাটো নুবুজায়। ধর্মনিৰপেক্ষতাই ধৰ্মৰ প্রচলন থকা আৰু জনগণে নিজ নিজ ধর্ম স্বাধীনভাৱে পালন কৰিব পৰা অৱস্থাকহে বুজায়।

৩১) ধর্ম নিৰপেক্ষ সমাজৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।

উত্তৰঃ ধর্ম নিৰপেক্ষ সমাজৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হল—

(ক) চৰকাৰ আৰু ধৰ্মৰ মাজত সম্পূর্ণ পার্থক্য আছে (কোনো চৰকাৰী ধর্ম নাথাকে)

(খ) ধর্ম পালন, গ্রহণ ইত্যাদিৰ ক্ষেত্ৰত সকলো নাগৰিকৰ পূর্ণ স্বাধীনতা আছে। আনহে নালাগে প্রতীক পুজা  বা অন্যান্য বিশ্বাস পালনৰ ওপৰতো কোনো চৰকাৰী বাধা নাথাকে।

৩২) ভাৰতীয় সমাজত কি কি ক্ষেত্ৰত অনৈক্য বা বিচিত্রতা দেখিবলৈ পোৱা যায় লিখা।

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সমাজ এক বিচিত্র সমাজ। বিচিত্ৰতাৰ মাজত একতাই হৈছে ভাৰতীয় সমাজৰ মুল বৈশিষ্ট। বিভিন্ন জনগোষ্ঠীৰ সংমিশ্রণত গঢ় লৈ উঠিছে বৃহৎ ভাৰতীয় জাতি, অতীজৰে পৰা ভাৰতীয় সমাজত বিচিত্রতাই বিৰাজ কৰি আহিছে। আমি ভাৰতীয় সমাজত বিভিন্ন ক্ষেত্রত অনৈক্য বা বিচিত্রতা দেখিবলৈ পাওঁ। এই বিচিত্রতাসমুহ তলত আলোচনা কৰা হল-

(ক) প্রজাতীয় বিচিত্রতাঃ ভাৰতবর্ষ বিভিন্ন প্রজাতিৰ মিলনভূমি। প্রাক্-ঐতিহাসিক কালত ভাৰতৰ কোল, মুণ্ডা, চাওতাল আদি বংশৰ আদিম অধিবাসীসকল আছিল৷ ইয়াৰ পাছত দ্রাবিড় আৰু মংগোলীয়-অষ্ট্রিক গোষ্ঠীৰ লোকসকল আহে। প্রায় চাৰিহাজাৰ বছৰ আগতে আহে আৰ্যসকল। তাৰ পাছতো শক, কুশান, মোগল, পর্তুগীজ, ইংৰাজ ফৰাচীসকল ভাৰতলৈ আহে আৰু স্থায়ীভাৱে বসবাস কৰিবলৈ লয়। তাৰ ফলস্বৰূপেই ভাৰতত প্রজাতীয় বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়।

(খ) ভৌগোলিক বিচিত্রতাঃ ভাৰতবৰ্ষৰ ভৌগোলিক অৱস্থানো বৈচিত্রপূর্ণ। এহাতে আছে সু-উচ্চ পর্বতমালা আৰু আনহাতে সুগভীৰ মহাসাগৰ, এহাতে আছে পৃথিৱীৰ ভিতৰত বেছি বৰষুণ হোৱা ঠাই আৰু আনহাতে বৰষুণ নোহোৱা অঞ্চল, এহাতে দীপমালা, আনহাতে জলাশয়। এনেদৰে ভাৰতত আছে এক ভৌগোলিক বিচিত্রতা।

(গ) ভাষিক গোষ্ঠীৰ বিচিত্রতাঃ ভাৰতৰ ভাষাৰ বৈচিত্রও মন কৰিবলগীয়া। ভাৰতবৰ্ষত বিভিন্ন ভাষাৰ প্রচলন আছে। ভাৰতত বর্তমান প্রায় ১৬৫২ টা ভাষা প্রচলিত হৈ আছে। ভাৰতত প্রচলিত ডেৰ হাজাৰতকৈ অধিক ভাষাৰ শব্দ সম্ভাৰ, সাহিত্য আৰু চিন্তাধাৰাই বিচিত্র স্থানৰ সম্ভেদ দিছে।

(ঘ) ধর্মীয় বিচিত্রতাঃ ভাৰতবৰ্ষত কোনো ধর্মই ৰাষ্ট্রীয় স্বীকৃতি পোৱা নাই। অর্থাৎ ভাৰতবৰ্ষ সকলো ধর্মীয় লোকৰে মিলনভূমি। ধর্ম নিৰপেক্ষ ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ভাৰতৰ হিন্দু, ইছলাম, খ্রীষ্টান, শিখ, বৌদ্ধ, জৈন আদি সকলো ধৰ্মৰ মানুহে নিজস্ব পদ্ধতিৰে ধর্মীয় ৰীতি-নীতি পালন কৰাৰ ফলত এক বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়।  

(ঙ) জনসংখ্যাৰ বিচিত্রতাঃ ভাৰতৰ জনসংখ্যাৰ বিচিত্রতাও মন কৰিবলগীয়া। পৃথিৱীৰ মুঠ জনসংখ্যা প্রায় ১৫ শতাংশই ভাৰতীয় লোক। পৃথিৱীৰ ভিতৰত জনসংখ্যা বিস্ফোৰিত দেশৰ ভিতৰত ভাৰত দ্বিতীয়। ভাৰতত প্রতি দহ বছৰৰ মূৰে মূৰে লোক-গণনাতো এক বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়। এই গণনাবোৰত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ স্বাভাৱিক নহয়। একে ধৰণে সমগ্ৰ ভাৰতত জনসংখ্যা ঘনত্বত এক বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়।

(চ) শৈক্ষিক বিচিত্রতাঃ  শৈক্ষিক দিশতো ভাৰতীয় সমাজৰ বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়। ভাৰতত এতিয়াও শতকৰা ৪৬.৮১ ভাগ নিৰক্ষৰ লোক আছে (১৯৯১ চনৰ পিয়ল মতে) শিক্ষিত শতকৰা হাৰো একে নহয়। গাওঁ আৰু নগৰৰ ক্ষেত্ৰত পুৰুষ আৰু মহিলাৰ ক্ষেত্রতো শৈক্ষিক বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়।

(ছ) ৰাজনৈতিক বিচিত্রতাঃ ভাৰতৰ দ্বৈত চৰকাৰ ব্যৱস্থা বহুদলীয় পদ্ধতিৰ পৃথক নীতি আৰু মতাদর্শ, আঞ্চলিকতাবাদ আদিয়ে ৰাজনৈতিক বিচিত্ৰতাৰ সৃষ্টি কৰে।

(জ) অর্থনৈতিক বিচিত্রতাঃ আর্থিক দিশতো ভাৰতৰ বিচিত্ৰতা মন কৰিবলগীয়া । ভাৰতবৰ্ষত প্রায় ৫০ শতাংশ লোক এতিয়াও দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰে। ভাৰতত দৰিদ্রতা দুৰীকৰণৰ বাবে চৰকাৰে বহুতো আচঁনি ৰূপায়ণ কৰিছে যদিও ধনী-দুখীয়াৰ প্রভেদ হ্রাস পোৱা নাই। ভাৰতীয় মানুহৰ মাজত জাতি, বর্ণ বা ধর্মীয় প্রভেদতকৈ শ্রেণী বৈষম্যই গা কৰি উঠিছে । মাজে সময়ে শ্রমিক আন্দোলন হোৱাটোৱে আর্থিক বৈষম্যৰ কথাকে সুচায়।

(ঝ) সাংস্কৃতিক বিচিত্রতাঃ সাংস্কৃতিক দিশতো ভাৰতীয় সমাজৰ বিচিত্ৰতা মন কৰিবলগীয়া। এই বিচিত্রতাবোৰ খাদ্য, পোছাক, বাসস্থান, ৰীতি নীতি, বিশ্বাস, শিল্প-ভাস্কর্য আদি দিশত পৰিলক্ষিত হয়।

এইদৰেই ভাৰতীয় সমাজত বিভিন্ন দিশত অনৈক্য বা বিচিত্ৰত পৰিলক্ষিত হয়, কিন্তু ইমানবোৰ বিচিত্ৰতাৰ মাজতো ভাৰতীয় সমাজত একতাই বিৰাজ কৰি আহিছে।

৩৩) ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি সৃষ্টিৰ কাৰণবোৰ কি কি?

উত্তৰ : ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি সৃষ্টিৰ কাৰণবোৰ হ’ল-

(ক) নাগৰিকত্ব

(খ) সংবিধান

(গ) চৰকাৰী ভাষা।

(ঘ) জাতীয় পতাকা

(ঙ) ৰাষ্ট্ৰীয় প্রতীক

(চ) ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত

(ছ) সুষম অর্থনৈতিক উন্নয়ন

৩৪) সাংস্কৃতিক বিচিত্রতা বুলিলে কি বুজা?  

উত্তৰ : বিচিত্রতাই প্রকৃততে পার্থক্যক বুজায়, অসমতাক নহয়। আমি যেতিয়া ভাৰতবর্ষ এখন মহান সাংস্কৃতিক বিচিত্ৰতাৰে ভৰপুৰ দেশ বুলি কও, তেতিয়া এই দেশত বসবাস কৰা বিভিন্ন সামাজিকসমূহ আৰু সম্প্রদায়ক বুজায়। এই সম্প্রদায়বোৰৰ নিজা নিজা পৰিচয় বহন কৰা ভাষা, ধর্ম, ৰীতি-নীতি, বিশ্বাসৰ এক মহান পৰিচয়ৰ অংশীদাৰৰূপে আত্মপ্রকাশ কৰে, তেতিয়াই সম্প্রদায়বোৰৰ মাজত সাংস্কৃতিক বিচিত্রতা পৰিলক্ষিত হয়।

৩৫) ভাৰতৰ ভৌগোলিক বৈচিত্র্যৰ বিষয়ে কিছু লিখা।  

উত্তৰ : ভাৰতৰ ভৌগোলিক অৱস্থানো বৈচিত্র্যপূর্ণ, ভাৰতবৰ্ষক তিনি দিশত সাগৰ আৰু আনটো দিশত পর্বতে আগুৰি আছে। ফলত আন ৰাষ্ট্রৰ লগত ভাৰতবৰ্ষ বিছিন্ন হৈ থাকি নিজস্ব বৈশিষ্ট্য বজাই ৰাখিছে। ভাৰতত এহাতে আছে সু-উচ্চ পর্বতমালা আৰু আনহাতে সুগভীৰ সাগৰ-মহাসাগৰ, এহাতে, বছৰৰ অধিক সময় বৰফেৰে আৰত কাশ্মীৰৰ টাৱাং আদি ঠাই। আনহাতে ৰাজস্থানৰ মৰুভূমি অঞ্চল, এফালে বিশাল সমতল ভূমি আৰু আনফালে বিৰাট মালভূমি, এহাতে দীপমালা আৰু আনহাতে জলাশয়। এনেদৰে ভাৰতত আছে এক ভৌগলিক বিচিত্রতা। যি বিচিত্রতা আন দেশত পাবলৈ নাই।

৩৬) সংখ্যালঘু আয়োগৰ বিষয়ে তুমি কি জানা লিখা।

উত্তৰঃ  ১৯৭৮ চনত সংখ্যলঘু আয়োগ গঠন কৰা হৈছিল। এই আয়োগত এজন সভাপতি আৰু আন এজন সদস্য আছে। এই দুয়োজনকে সংখ্যালঘু গোটৰ পৰাই মনোনীত কৰা হৈছে। আয়োগে সংখ্যালঘুৰ বিভিন্ন অভিযোগবোৰ শুনে আৰু সেইবোৰ সময়ে সময়ে মূল্যায়ন কৰে আৰু চৰকাৰক সংখ্যালঘু কল্যাণৰ বাবে পৰামর্শ দিয়ে । ইয়াৰ

ভাষিক সংখ্যালঘুৰ কাৰণেও আন এখন আয়োগ আছে। ১৯৯৩ চনত ৰাষ্ট্ৰীয় সংখ্যালঘু আয়োগ এখন প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছে সংখ্যালঘু আয়োগৰ ঠাইত।

৩৭) “সাম্প্রদায়িকতাবাদ ধাৰণাটো অতি বিপজ্জনক” মন্তব্য দিয়া।

উত্তৰঃ সাম্প্রদায়িকতাবাদ ধাৰণাটো অতি বিপজ্জনক, কাৰণ সাম্প্রদায়িকতাবাদে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি বজাই ৰখাত সমস্যা ৰূপে দেখা দিয়ে। জাতীয় সত্তাৰ পৰিবৰ্তে নিজা সাম্প্রদায়িক সত্তা বিকাশৰ প্রচেষ্টা চলায়। উগ্র জাতীয় মনোভাৱে এনেধৰণৰ ভাৱ প্ৰকাশ কৰে যে কোনো এক জনগোটে কেৱল নিজৰ গোট, সংস্কৃতি বা পৰিচয়ক শ্রেষ্ঠ তথা বৈধ বুলি গণ্য কৰি সেই একে গতিৰেই আন আন গোটবোৰক নীচ, অবৈধ বা প্রতিদ্বন্দ্বী ৰূপত গণ্য কৰা মনোভাৱ। এনে মনোভাৱৰ ফলত আমাৰ সমাজত সাম্প্রদায়িক সংঘর্ষ সৃষ্টি হোৱাৰো উদাহৰণ আছে। যাৰ ফলত সমাজৰ উন্নয়নৰ দিশ স্থবিৰ হোৱা পৰিলক্ষিত হয় আৰু বর্তমান সময়ত ৰাষ্ট্রীয় সংহতি ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত প্রধান প্রত্যাহ্বান হিচাপে থিয় দিছে।

৩৮) ৰাজনীতিত জাতিয়ে কি দৰে এটা গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা লয়?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় জাতি ব্যৱস্থাৰ মূল ভিত্তি হিন্দু ধর্ম যদিও ই প্রাচীন কালৰে পৰাই ৰাজনীতিৰ লগতো সম্পর্ক ৰক্ষা কৰি আহিছে। ভাৰতৰ ৰজা-মহাৰজাসকলৰ দিনটো জাতি ব্যৱস্থাৰ লগত ৰাজনীতিৰ সম্বন্ধ আছিল। আনহে নালাগে সকলো জাতিৰ মানুহকে ৰজা হ’বলৈ অনুমতিও দিয়া হোৱা নাছিল। ব্রাহ্মণৰ লগত ৰজাৰ সম্বন্ধ আৰু অন্য জাতিৰ লগত থকা সম্বন্ধৰ প্ৰকাৰৰ ভেদ আছিল। তেতিয়াৰে পৰা জাতি আৰু ৰাজনীতিৰ যি সমন্ধ সেই সম্বন্ধ বর্তমানেও আছে। অৱশ্যে ৰাজনীতিৰ পদ্ধতিৰ পৰিবর্তন হোৱাৰ ফলত, জাতিৰ লগত ৰাজনীতিৰ সম্বন্ধৰ ধৰণো পৰিৱৰ্তন হৈছে। তথাপি দুয়োটাৰে সম্বন্ধ ওতপ্রোত।

ঔপনিৱেশিক কালত আৰম্ভণিৰ পৰাই শাসনৰ সুবিধা আৰু জ্ঞান আহৰণৰ বাবে জাতি ব্যৱস্থাৰ ওপৰত অধ্যয়ন চলাইছিল। পোনপটীয়াকৈ জাতিৰ ওপৰত কৰা বিভিন্ন অধ্যয়নে আন আন সামাজিক সংস্থাবোৰৰো পৰিবৰ্তনৰ সূচনা কৰিলে। আইন আৰু ৰাজনৈতিক হস্তক্ষেপৰ ফলত জাতিবোৰে স্পষ্ট ৰূপ পালে আৰু বিভিন্ন জাতিৰ মাজৰ পার্থক্য বৃদ্ধি পালে। ১৯৩৫ চনত ভাৰত চৰকাৰে কিছুমান জাতিৰ উন্নতি কৰিবৰ বাবে আইন প্রণয়ন কৰিছিল। কিছুমান জাতিক উন্নয়নৰ বাবে সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা কৰাৰ ফলত অনুসূচীত জাতি আৰু অনুসূচীত জনজাতি আদিৰ সৃষ্টি হ’ল। এইদৰে ঔপনিবেশিক কালত জাতি ব্যৱস্থাৰ ওপৰত পৰিবৰ্তনকামী ৰাজনৈতিক হস্তক্ষেপৰ সূচনা হ’ল।

স্বাধীনতাৰ পাছতো দেশত জাতি ব্যৱস্থাৰ লগত ৰাজনৈতিক সম্পর্ক থাকিল। দেশৰ নিৰ্বাচনত জাতিভিত্তিক যথেষ্ট প্রভাৱ পৰিলক্ষিত হয়। জনপ্রতিনিধি নির্বাচনৰ ক্ষেত্ৰত জাতিসমূহে এতিয়াও প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে।

৩৯) বৈচিত্ৰৰ মাজৰ ঐক্যই সন্মুখীন হোৱা প্রধান প্রত্যাহ্বানসমূহ কি কি?

উত্তৰঃ বৈচিত্ৰৰ মাজৰ ঐক্যই সন্মুখীন হোৱা প্রধান প্রত্যাহ্বানবোৰ হ’ল—

(ক) সাম্প্রদায়িকতাবাদ

(খ) আঞ্চলিকতাবাদ

(গ) জাতিবাদ

(ঘ) ভাষাবাদ

(ঙ) ধর্মান্ধতা

(চ) ৰাজনৈতিক বিভিন্নতা।

(ছ) প্রাকৃতিক বিভিন্নতা।

৪০) ভাৰতৰ প্ৰসংগত আঞ্চলিকতাবাদে কি বুজায় ?

উত্তৰঃ ভাৰতবর্ষ এখন বিশাল দেশ। এই দেশত বিভিন্ন প্ৰকৃতিৰ লোকে বসবাস কৰে। আঞ্চলিকতাবাদ বিশ্বাস কৰা কিছুমান লোকো ভাৰতবৰ্ষত আছে। আঞ্চলিকতাবাদ পোষণ কৰা ব্যক্তিসকলে দেশৰ সামগ্রিক উন্নয়নৰ বিপৰীতে নিজৰ অঞ্চলৰ উন্নতিহে কামনা কৰে। আঞ্চলিক উন্নয়নৰ পৰা নিজৰ লাভৰ আশা কৰে। আঞ্চলিকতাবাদে নিজৰ অঞ্চলটোৰ প্রশাসনিক আৰু অন্যান্য ক্ষেত্ৰত স্ব-নিয়ন্ত্ৰণৰ দাবী জনায় আৰু স্থায়ীভাৱে বসবাস কৰিবলৈ অহাটো কামনা নকৰে। বর্তমান আমাৰ ভাৰতত এনে কিছুমান ৰাজ্য আছে, যিবিলাক ৰাজ্যত কিছুমান জনসাধাৰণে নিজকে ভূমিপুত্ৰ বুলি ভাবে। ভাৰতবৰ্ষত আঞ্চলিকতাবাদৰ মূল উৎস হৈছে ইয়াৰ বিভিন্ন বৈচিত্ৰতাৰে ভৰা ভাষা, সংস্কৃতি, ধর্ম আৰু জাতি জনজাতিৰ পৰিচয়। বিশেষ ভৌগোলিক এলেকা আৰু বাসস্থান তথা সেই এলেকাৰ প্রতি আঞ্চলিক বৈষম্য বা অৱহেলা প্রদর্শনকো কেতিয়াবা শক্তিৰূপে লৈ আঞ্চলিকতাবাদৰ মনোভাৱ গঢ় লৈ উঠা দেখা যায়। বর্তমান ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন ৰাজ্যত আঞ্চলিকতাবাদে গা কৰি উঠিছে আৰু ই ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিত প্রধান প্রত্যাহ্বান হিচাপে চিহ্নিত হৈছে।

৪১) আঞ্চলিকতাবাদক উৎসাহিত কৰা দুটা কাৰক উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ আঞ্চলিকতাবাদক উৎসাহিত কৰা দুটা কাৰক হ’ল—

(ক) ৰাজনৈতিক শোষণ আৰু

(খ) ঐতিহাসিক পটভূমি

৪২) জাতীয় সংহতি মানে কি বুজা?

উত্তৰ : দেশবাসীয়ে জাতি-ধর্ম ভাষা আদি নির্বিশেষে বিভেদ পৰিহাৰ কৰি যি একতাৰ ভাৱ অন্তৰত পোষণ কৰে আৰু তাৰ ফলস্বৰূপে যিটো সংহতিৰ মনোভাৱ জাগ্রত হয়, তাকে জাতীয় সংহতি বোলে। অর্থাৎ সমগ্র দেশৰ নাগৰিকৰ মাজত সহনশীলতা, সহায়-সহানুভূতি, বুজা-পৰা আৰু এৰাধৰাৰ মাজতে আত্মপ্রত্যয়, আত্মবিশ্বাসৰ ভেঁটিত সম্প্রীতি-সদ্ভাৱ গঢ়ি তুলিব পৰা সামগ্রিক পৰিৱেশকে জাতীয় সংহতি ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি বোলে। ড° সৰ্বপল্লী ৰাধাকৃষ্ণণৰ মতে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি হ’ল— “দেশৰ সামূহিক স্বার্থ ৰক্ষার্থে সর্বসাধাৰণক ব্যক্তি স্বাৰ্থৰ ওপৰলৈ উন্নতি কৰা এক চেতনা।”

৪৩) সাম্প্রদায়িকতাবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।

উত্তৰ : সাম্প্রদায়িকতাবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ হ’ল—

(ক) ৰাজনৈতিক শোষণঃ  যদি কোনো সম্প্রদায়ে তেওঁলোকক ৰাজনৈতিকভাৱে শোষণ কৰা হৈছে বুলি ভাৱে তেন্তে সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ জন্ম হ’ব পাৰে। কোনো সম্প্রদায়ে সকলোৰে সৈতে সমান ৰাজনৈতিক সুবিধা নাপালে, আত্ম পৰিচয় দাঙি ধৰাৰ সুবিধা নাপালে সাম্প্রদায়িকতাবাদক কেৱল ৰাজনৈতিক হাতিয়াৰৰ হিচাপে বিবেচনা কৰে আৰু তেওঁলোকক ন্যূনতম সুবিধাবিলাক দিয়া নহয়, তেন্তে তেওঁলোকৰ মাজত সাম্প্রদায়িকতাবাদে গঢ় লৈ উঠে।  

(খ) ভৌগোলিক অৱস্থান : কোনো এটা সম্প্রদায়ে বসবাস কৰা এটা অঞ্চল যদি ভৌগোলিক অৱস্থিতৰ বাবে আন এটা অঞ্চলৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ থাকিব লগা হয়, তেন্তে সেই অঞ্চলৰ জনগোষ্ঠীয়ে সাম্প্রদায়িকতাৰ সূচনা কৰে। আকৌ পর্বত, পাহাৰ, ভৈয়াম, সমভূমি মালভূমি আদি ভাগত ভাগ কৰাৰ ফলত যদি কোনো সম্প্রদায়ৰ লোকে কিবা সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব লগা হয়, তেন্তে তেওঁলোকে সাম্প্রদায়িক মনোভাৱেৰে নিজৰ স্বার্থ পূৰণৰ দাবী জনাব পাৰে। এনেবোৰ কাৰণতে সাম্প্রদায়িকতাবাদ সৃষ্টি হয়।

(গ) চৰকাৰী নীতিঃ  বহুতো সম্প্রদায়ে কিছুমান চৰকাৰী সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব লগা হ’লে তেওঁলোকে সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। কিছুমান চৰকাৰী আইনে কিছুমান সম্প্রদায়ৰ উন্নতিৰ বাবে অধিক সুবিধা প্রদান কৰাত আন কিছুমান সম্প্রদায়ে সাম্প্রদায়িকতাবাদ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

(ঘ) ঐতিহাসিক পটভূমিঃ  বহুতো সম্প্রদায়ৰ এটা ঐতিহাসিক স্বকীয়তা আছে। কিছুমান সম্প্রদায় এটা সময়ত স্বাধীন আছিল। তেনে সম্প্রদায়সমূহে এতিয়াও নিজকে সুকীয়া সম্প্রদায় হিচাপে প্রতিষ্ঠিত কৰাৰ চেষ্টা কৰে। স্বনিয়ন্ত্ৰণৰ দাবী আৰু সুকীয়া অস্তিত্ববোধেৰে তেওঁলোকে ভাৰতীয় জাতিসত্তাত সুকীয়া প্ৰস্থিতি বিচাৰে। ইয়াৰ ফলত সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ সৃষ্টি হয়।

(ঙ) মনস্তাত্ত্বিক দিশঃ কোনো সম্প্রদায়ে নিজকে আন সম্প্রদায়তকৈ পিছপৰা বা আন সম্প্রদায়তকৈ পৃথক বুলি ভাবিলে সাম্প্রদায়িক মনোভাৱ গঢ় ল’ব পাৰে। এটা সম্প্রদায়ে নিজেই বসবাস কৰা অঞ্চলটো কাৰোবাৰ দ্বাৰা শোষিত হৈছে বুলি ভাবিলে অথবা অঞ্চলটো অন্য অঞ্চলতকৈ পৃথক বুলি ভাবিলে সাম্প্রদায়িকতা ভাৱৰ জন্ম হ’ব পাৰে।

উল্লেখিত কাৰণসমূহৰ উপৰিও যাতায়াত আৰু পৰিবহনৰ অসুবিধা, অর্থনৈতিক অৱস্থা, বৃত্তি, সামাজিক অৱস্থা, প্রাকৃতিক সম্পদ আদি বিভিন্ন কাৰণত ভাৰতবৰ্ষত সাম্প্রদায়িকতাবাদে গা কৰি উঠিছে। সাম্প্রদায়িকতাবাদে যদিও এটা সম্প্রদায়ৰ বিকাশ হোৱা বা আত্মসত্তা বজাই ৰখাত সহায় কৰে, তথাপি ই দেশৰ বাবে শুভ দিশ নহয়।

৪৪) সাম্প্রদায়িকতাবাদ দূৰীকৰণ বা নিমূলৰ উপায়সমূহ লিখা।

উত্তৰঃ সাম্প্রদায়িকতাবাদ এখন দেশৰ প্রতিবন্ধকস্বৰূপ। অর্থনৈতিকভাৱে পিছপৰা ভাৰতত সঘনে দেখা দিয়া সাম্প্রদায়িকতাবাদে দেশখনৰ জাতীয় সংহতি ৰক্ষা কৰাত সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিছে। সেয়েহে সাম্প্রদায়িকতাবাদ নির্মূল কৰাৰ প্রয়োজন আছে। সাম্প্রদায়িক ভাৱধাৰা দূৰীকৰণৰ বাবে তলত উল্লেখ কৰা ব্যৱস্থাসমূহ গ্ৰহণ কৰিব পাৰি।  

(ক) সাম্প্রদায়িকতাবাদ নির্মূলৰ বাবে সকলো সম্প্রদায়কে সমান ৰাজনৈতিক সুবিধা প্রদান কৰিব লাগে। ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ পৰা যাতে কোনো সম্প্রদায় বঞ্চিত নহয় তাৰ প্রতি লক্ষ্য ৰাখিব নালাগে। দেশৰ ৰাজনীতিত অংশ গ্রহণ কৰিবৰ বাবে সকলো সম্প্রদায়কেই সুবিধা দিব লাগে।

(খ) ভাৰতৰ প্ৰতিটো অঞ্চললৈ যাতায়াত আৰু পৰিবহন ব্যৱস্থাৰ সম্প্ৰসাৰণ কৰিব লাগে। যোগাযোগৰ ক্ষেত্ৰত  কোনো সম্প্রদায়ে যাতে নিজকে পিছপৰা বুলি ভাবিবলৈ সুবিধা নাপায়, তাৰ প্রতিও লক্ষ্য ৰাখিব লাগে।

(গ) সকলো সম্প্রদায়ৰে ধৰ্মক সমানে শ্রদ্ধা কৰা উচিত। প্রতিটো ধর্ম ধর্ম প্রচাৰকৰ দ্বাৰা সকলো সম্প্রদায়ৰ মাজত একতা আৰু ভাতৃত্বৰ ভাৱ সুমুৱাই দিব লাগে।  

(ঘ) ভাৰতবৰ্ষৰ সকলো পর্যায়ৰ শিক্ষানুষ্ঠানতে জাতীয়তাবোধৰ শিক্ষা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে। সকলো সম্প্রদায়কে শিক্ষাৰ দিশত সমান সুবিধা দিব লাগে।  

(ঙ) কোনো সম্প্রদায়ে যাতে নিজকে পিছপৰা আৰু অন্য জনগোষ্ঠীৰ পৰা পৃথক বুলি ভাবিবলৈ সুবিধা নাপায়, তাৰ প্রতি দৃষ্টি ৰাখিব লাগে।

৪৫) সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ : সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হল—

(ক) সাম্প্রদায়িকতাবাদত সমগ্ৰ দেশৰ জনসাধাৰণৰ বিপৰীতে নিজৰ সম্প্রদায়টোৰ কথা বেছি চিন্তা কৰা হয় ।

(খ) ই কু-সংস্কাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকে

(গ) ই জনসাধাৰণৰ মাজত হিংসা আৰু প্রতিশোধৰ কাৰণ হৈ পৰে

(ঘ)সাম্প্রদায়িকতাবাদক উচ্চ শ্রেণী আৰু মধ্যশ্রেণীৰ লোকসকলৰ দ্বাৰা জনসাধাৰণৰ মাজত বিভেদ আৰু শোষণ কৰিবৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

(ঙ)সাম্প্রদায়িকতাবাদে ধর্ম নিৰপেক্ষতা আৰু জাতীয় সংহতি বিনষ্ট কৰে

৪৬) আঞ্চলিকতাবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ কি কি ?

উত্তৰ : আঞ্চলিকতাবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ হ’ল-

(ক) ভৌগোলিক অৱস্থানঃ  ভাৰতৰ কিছুমান অঞ্চল এনে ঠাইত অৱস্থিত যে সেই ঠাইৰ লোকে নিজৰ অঞ্চলটো এটা সকীয়া অঞ্চল বুলি ভাবিবলৈ বাধ্য হয়, যেনে উত্তৰ-পূৱ ভাৰত। আঠখন ৰাজ্যৰ সৈতে এই অঞ্চলটো – এক ঠেক ভূ-ভাগৰেহে ভাৰতৰ সৈতে সংলগ্ন হৈ আছে। এনে অঞ্চলত থকা লোকে নিজকে দেশৰ পৰা আঁতৰত থকা বুলি ভাৱে আৰু সেয়ে আঞ্চলিকতাবাদে গা কৰি উঠে।

(খ) ঐতিহাসিক কাৰণ : ঐতিহাসিক কাৰণতো আঞ্চলিকতাবাদৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। যেতিয়া এটা অঞ্চলৰ জনগোষ্ঠীয়ে গম পায় যে অতীতত তেওঁলোক ভাৰতীয় সমাজৰ ভিতৰুৱা নাছিল। এনে ভাৱধাৰাৰ ফলত তেওঁলোকৰ মনত আঞ্চলিকতাবাদে গঢ় লৈ উঠে।

(গ) ৰাজনৈতিক কাৰণঃ  ৰাজনৈতিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা যদি এটা অঞ্চল আনবোৰ অঞ্চলতকৈ সুকীয়া বুলি ভাৱে, তেন্তে আঞ্চলিকতাবাদ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। দক্ষিণ ভাৰতৰ ৰাজ্যকেইখনে উত্তৰ ভাৰতৰ ৰাজ্যকেইখনতকৈ নিজকে সুকীয়া বুলি ভাবে, কাৰণ ৰাজনৈতিক সা-সুবিধাবিলাক দক্ষিণ ভাৰততকৈ উত্তৰ ভাৰতে বেছি পায়। প্রাচীন ৰাজনৈতিক প্রভাৱেও আঞ্চলিকতাবাদৰ সৃষ্টি কৰে।

(ঘ) পৰিবহণ আৰু যোগাযোগ ব্যৱস্থাঃ  কোনো এটা অঞ্চলৰ যোগাযোগ আৰু পৰিবহণ ব্যৱস্থা ভাৰতৰ অন্যান্য ঠাইতকৈ পিছপৰা হ’লে সেই অঞ্চলৰ জনসাধাৰণে সহজে বাহিৰৰ সমাজৰ লগত মিলামিছা কৰাৰ সুবিধা নাপায়। তেওঁলোকৰ মনত তেওঁলোকে পৃথকে বাস কৰা জনসাধাৰণ যেন ভাৱ হয় আৰু চৰকাৰে তেওঁলোকৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ কাৰণে একোয়েই কৰা নাই বুলি ভাবে। তেনে দৃষ্টিভঙ্গীয়েও আঞ্চলিকতাবাদ প্ৰসাৰত অৰিহণা যোগায়।  

(ঙ) অর্থনৈতিক অৱস্থাঃ কোনো এটা অঞ্চলৰ লোক আর্থিকভাৱে দুর্বল হলে, সেই অঞ্চলৰ জনসাধাৰণৰ মাজত আঞ্চলিকতাবাদে গঢ় লয়। আনহাতে কোনো অঞ্চলৰ লোক আর্থিক দিশত আগবঢ়া হলেও একোটা অঞ্চলত বাস কৰাৰ বাবে তেওঁলোকৰ মনতো আঞ্চলিকতাবাদে গঢ় লয়।

উল্লেখিত কাৰণসমূহৰ উপৰিও বৃত্তি, সামাজিক অৱস্থা, খনিজ সম্পদ আদি যি কোনো এটা কাৰণত বা একেলগে কেইবাটাও কাৰণ উদয় হলে আঞ্চলিকতাবাদ জন্ম হ’ব পাৰে। আঞ্চলিকতাবাদে কোনো এটা অঞ্চলৰ জনসাধাৰণৰ মাজত একতাৰ ভাৱ জাগ্রত কৰিলেও অথবা কোনো বিশেষ অঞ্চলৰ উন্নতি সাধনত অৰিহণা যোগালেও ৰাষ্ট্ৰৰ স্বার্থৰ খাতিৰত ইয়াক ভাল বুলিব নোৱাৰি।

৪৭) আঞ্চলিকতাবাদৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ কি কি?

উত্তৰ : আঞ্চলিকতাবাদৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ হ’ল—

(ক) আঞ্চলিকতাবাদ এক মনস্তাত্ত্বিক ঘটনা।

(খ) নিজৰ অঞ্চলটোৰ প্রতি অধিক ভক্তি আৰু ভালপোৱাৰ বাবেই আঞ্চলিকতবাদৰ জন্ম হয়।

(গ) আঞ্চলিকতাবাদত দেশৰ সামগ্রিক উন্নয়নৰ বিপৰীতে নিজৰ অঞ্চলটোৰ উৎপত্তি কামনা কৰা হয়।

(ঘ) আঞ্চলিকতাবাদে নিজৰ অঞ্চলটোৰ প্রশাসনিক আৰু অন্যান্য ক্ষেত্ৰত স্ব-নিয়োজনৰ দাবী কৰে আৰু কোনো বাহিৰা লোকৰ সেই অঞ্চললৈ প্ৰবজন অথবা স্থায়ীভাবে বসবাস কৰিবলৈ অহাটো কামনা নকৰে।

(ঙ) আঞ্চলিকতাবাদৰ জৰিয়তে কিছুমান আঞ্চলিক, ৰাজনৈতিক আৰু ধর্মীয় দলে ৰাজ্যিক ক্ষমতাও – কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে।

৪৮) আঞ্চলিকতাবাদ দূৰীকৰণৰ উপায়সমূহ কি কি?

উত্তৰঃ  আঞ্চলিকতাবাদে আঞ্চলিক বৈষম্য বৃদ্ধি কৰাৰ লগতে বহুতো সামাজিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ ফলত ৰাষ্ট্রীয় সংহতি বিনষ্ট হোৱাৰ উপৰিও দেশৰ প্ৰগতিত বাধা আহি পৰে। সেয়ে ৰাষ্ট্রৰ স্বাৰ্থৰ খাতিৰত আঞ্চলিকতাবাদক নির্মুল কৰাৰ প্রয়োজন আছে। আঞ্চলিকতাবাদ দূৰীকৰণৰ উপায়সমূহ হল-

(ক) আঞ্চলিকতাবাদৰ ভিত্তিত গঢ় লৈ উঠা ৰাজনৈতিক দলসমূহক সর্বভাৰতীয় নির্বাচনৰ ক্ষেত্ৰত স্বীকৃতি প্রদান কৰিব নালাগে। এই ক্ষেত্ৰত নির্বাচনী আয়োগে বিশেষ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগে। আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলে ক্ষমতা লাভ কৰিলে আঞ্চলিক বৈষম্য বৃদ্ধিহে হ’ব।  

(খ) আঞ্চলিকতাবাদৰ বিপৰীতে ৰাষ্ট্ৰীয়তাৰ বিষয়ে প্রচাৰ কৰিবলৈ দেশৰ ৰাষ্ট্ৰ আৰু জনপ্রিয় নেতাসকলক ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে। সামাজিক আৰু অন্যান্য সংগঠনসমূহেও আঞ্চলিকতাবাদৰ বিপৰীতে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহিতৰ কথা বুজাই দিব লাগে। লগে লগে আঞ্চলিকতাবাদৰ কু-প্রভাৱৰ বিষয়ে প্রচাৰ কৰিব লাগে।

(গ) আঞ্চলিক ইতিহাসৰ পৰিবৰ্তে সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ ইতিহাস অধ্যয়ন কৰাটো পাঠ্যক্ৰমৰ বাধ্যতামূলক কৰিব লাগে। এনে ইতিহাসে সমগ্র ভাৰতৰ নদ-নদী, পৰ্বত-পাহাৰ, ধর্মানুষ্ঠান আদিৰ বিষয়ে জানিবলৈ দিয়ে আৰু ভাৰতীয় সমাজৰ গঠন পদ্ধতিৰ বিষয়ে জ্ঞান দিয়ে। এনে শিক্ষাৰ পৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিৰ সপক্ষে জনসাধাৰণে যুক্তি দাঙি ধৰাৰ সুবিধা পায়।

(ঘ) সকলো অঞ্চলতে পৰিবহণ আৰু যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ উন্নতি ঘটাব লাগে আৰু কম খৰছতে মানুহে এনে সুবিধা পোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে। যিকোনো অঞ্চলৰ লোককে দেশৰ যিকোনো স্থানলৈ যাব পৰা সুবিধা দিব লাগে যাতে সমগ্ৰ দেশখনকে যিকোনো লোকে নিজৰ দৃষ্টিৰে চাব পৰা সকলো লোকেই “আমি একেখন দেশৰ নাগৰিক” বুলি ভবাৰ সুবিধা পাব লাগে।

(ঙ) বিদ্যালয় পর্যায়ৰ পৰা সকলো ছাত্র-ছাত্রীকে দেশপ্রেমমূলক কিছুমান শিক্ষা দিয়া উচিত। দেশৰ গৌৰৱ বৃদ্ধি কৰা পাঠ পাঠ্যক্ৰমৰ অন্তর্ভুক্ত কৰিব লাগে, যাতে নিজৰ অঞ্চলৰ বিষয়ে জানিবলৈ দিয়াতকৈ সমগ্ৰ দেশখনৰ বিষয়ে জানিবলৈ দিব লাগে। উল্লেখিত ধৰণেৰে আঞ্চলিকতাবাদ নিবাৰণৰ বাবে প্রচেষ্টা চলিব পাৰে।

৪৯) জাতিবাদ বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সমাজৰ মূল আধাৰ হৈছে জাতি ব্যৱস্থা। জাতি ব্যৱস্থা যেতিয়া অধিক ৰক্ষণশীল আৰু অপৰিবর্তনীয় ৰূপৰ হৈ পৰে ই তেতিয়াই জাতিভেদৰ ৰূপ লয়। যেতিয়া মানুহৰ মনত অস্পৃশ্যতাৰ মনোভাৱ আৰু নিজৰ উচ্চ জাতিৰ মনোভাৱে গঢ় লয়, তেতিয়াই মানুহৰ মনত জাতিবাদৰ উদয় হয়। নিজৰ জাতিক মানুহে ভালপোৱাৰ বাবে জাতিবাদ ভাৰতীয় সমাজত এক এৰাব নোৱাৰা অংগ হৈ পৰিছে। অর্থাৎ জাতিবাদ মানে হ’ল নিজৰ জাতিক ভালপোৱা, নিজৰ জাতিক উচ্চ বুলি ভবা, নিজৰ জাতিৰ উন্নতিৰ বাবে চেষ্টা কৰা আৰু নিজৰ বুলি ভবা, নিজৰ জাতিৰ ব্যক্তিসকলৰ এক আত্মীয়তাৰ মনোভাবেৰে মিলি থাকি সামাজিক জীৱন-যাপন কৰা।

জাতিবাদৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—

(ক) জাতিবাদত সম্পূর্ণ বা আংশিকভাৱে এটা জাতিয়ে নিজৰ জাতিটোৰ প্ৰতি ভক্তি ভাৱ পোষণ কৰে আৰু সদায় নিজৰ জাতিটোৰ স্বাৰ্থৰ কথা চিন্তা কৰে।

(খ) জাতিবাদে মানৱ মূল্য আৰু সামাজিক কল্যাণ আওকান কৰে

(গ) জাতিবাদ জাতিহীন সমাজ গঢ়াৰ পক্ষপাতি নহয়, সেয়েহে জাতিবাদ গণতন্ত্র বিৰোধী।

(ঘ) নির্বাচনত জাতিবাদে নিজৰ জাতিৰ নেতা নির্বাচন কৰাবৰ বাবে চেষ্টা কৰে।  

(ঙ) জাতিবাদ ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিৰ এক প্রতিবন্ধক স্বৰূপ।

৫০) ভাৰতত জাতিবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ কি কি লিখা?

উত্তৰঃ ভাৰতত জাতিবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ হ’ল—

ক) নগৰীকৰণ : কোনো এটা অঞ্চল নগৰীকৰণ হোৱাৰ লগে লগে গাঁৱৰ পৰা বিভিন্ন জাতিৰ ব্যক্তিয়ে নগৰত বাস কৰিবলৈ লয়। নগৰত তেওঁলোকে বিভিন্ন জাতি-উপজাতিৰ সংমিশ্ৰণত জীৱনৰ বিভিন্ন দিশত নিৰাপত্তাহীনতা অনুভব কৰে। তেওঁলোকে সামাজিকভাৱে শক্তিশালী হ’বৰ বাবে কিছুমান লোকৰ সহানুভূতিৰ আশা কৰে আৰু নিজ জাতিৰ লোকসকলৰ পৰা তেনে সহানুভূতি পায়। তেতিয়া তেওঁলোকে জাতি সংগঠন, জাতি পুথিভঁৰাল, জাতীয় বিদ্যালয় আদি স্থাপন কৰি আনবিলাক জাতিৰ পৰা পৃথক হৈ থাকিব বিচাৰে। এইদৰে জাতিবাদৰ জন্ম হয়।

(খ) যাতায়াত আৰু যোগাযোগৰ উন্নতিঃ  যাতায়াত আৰু যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ উন্নতিৰ ফলত কোনো এক জাতিৰ লোকে সেই জাতিৰ লোকসকল বিভিন্ন স্থানত সিঁচৰিত হৈ থাকিলেও যোগাযোগ কৰা আৰু সামাজিক আদান-প্রদান সহজ হৈ পৰিল। জাতি সম্পৰ্কীয় যিকোনো খবৰ ৰেডিঅ’, দুৰদর্শন, বাতৰি কাকত আদিৰ মাধ্যমত অতি সোনকালে সকলো ব্যক্তিৰ মাজত সিঁচৰিত হৈ পৰিব পৰা হ’ল। গতিকে এইবোৰৰ বাবেও নিজৰ জাতিৰ সংগঠন বাটকটীয়া কৰিব পৰা হ’ল আৰু কাজেই জাতিবাদৰ সৃষ্টি হ’ল।

(গ) নিজৰ জাতিৰ প্রতি সচেতনতাঃ  বহু ক্ষেত্ৰত কোনো ব্যক্তিয়ে নিজকে নির্দিষ্ট এটা জাতিৰ লোক বুলি গৌৰৱ অনুভৱ কৰে। প্রত্যেক জাতিৰ লোকে নিজৰ জাতিৰ প্রতি সদায় সচেতন হৈ থাকে। প্রত্যেক জাতিৰ ব্যক্তিসকলে সেই জাতিৰ ন-ব্যক্তিসকলক জাতিগত বৃত্তি, চাকৰি বা ব্যৱসায়ত লিপ্ত হোৱাটো কামনা কৰে। এইদৰেই প্রত্যেক জাতিৰ ব্যক্তিসকলৰ মাজত জাতি সচেতনতাই গঢ় লয়। এনেধৰণৰ জাতি সচেতনতাই জাতিবাদৰ সৃষ্টি কৰে।

(ঘ) সামাজিক আদান-প্রদানত বাধাঃ  ভাৰতীয় জাতি ব্যৱস্থাত বিয়া-বাৰু, খোৱা-বোৱা আদি বিভিন্ন দিশত সামাজিক আদান-প্রদানত বাধা নিষেধ আছে। ভাৰতৰ জাতিসমূহ অন্তবিবাহী। কোনো ব্যক্তিয়ে কর্মস্থানত উচ্চ প্রস্থিতি লাভ কৰিলেও সামাজিক আদান-প্রদানৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ জাতিৰ বিচাৰ কৰা হয়। কোনো ব্যক্তিয়েই তেজৰ সম্বন্ধক অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰে। সেয়ে প্রতি ব্যক্তিয়ে জাতিক ভাল পাবলৈ বাধ্য হয় আৰু জাতিবাদৰ সৃষ্টি হয়।

উল্লেখিত কাৰণৰ বাহিৰেও জাতিবাদ সৃষ্টিৰ আন যুক্তি দাঙি ধৰিলেও সি হয়তো অমূলক নহ’ব।

৫১) জাতিবাদ দূৰীকৰণৰ উপায়সমূহ কি কি?

উত্তৰ : জাতিবাদ দূৰীকৰণৰ উপায়সমূহ হ’ল—

(ক) জাতি শব্দটোৰ ব্যৱহাৰ যিমান পাৰি কমকৈ কৰিব লাগে। শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত হওক বা চাকৰি আদি অন্যান্য ক্ষেত্রতে হওক জাতি শব্দটোৰ ব্যৱহাৰ কমকৈ কৰিব পাৰিলে জাতিবাদৰ পৰা হাত সাৰিব পৰা যাব।

(খ) ৰক্ষণশীল আৰু পৰম্পৰাগত দৃষ্টিভঙ্গীৰ ফলস্বৰূপে জাতিবাদে গা কৰি উঠে। এনে দৃষ্টিভঙ্গীৰ মানুহে জাতিৰ বিষয়ে কোনো জ্ঞান নথকাকৈয়ে জাতিবাদ অনুকৰণ কৰে। এই লোকসকলক যদি এই বিষয়ে সঠিক জ্ঞান দিব পৰা যায়, তেন্তে জাতিবাদৰ কু-প্রভাৱৰ পৰা মুক্ত হ’ব পৰা যাব।

(গ) জাতিবোৰৰ মাজত থকা সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক বৈষম্য দূৰ কৰিব পাৰিলে জাতিবাদ নির্মূল কৰিব পৰা যাব।

(ঘ) জাতিবোৰৰ মাজত বিবাহৰ ক্ষেত্রত থকা বাধাসমুহ দূৰ কৰিব পাৰিলে জাতিবাদৰ নিচিনা কু-প্রভাব পৰা আঁতৰি থাকিব পৰা যাব।

(ঙ) নিম্ন জাতিৰ লোকসকলৰ মাজত জাতিবাদৰ প্রভাব অধিক হয়, কিয়নো তেওঁলোকে নিজকে চৰকাৰী সা-সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত হোৱা বুলি ভাবে। সেয়েহে তেওঁলোকক চৰকাৰী সা-সুবিধাসমূহ প্রদান কৰিব লাগে যাতে তেওঁলোকে শোষিত আৰু বঞ্চিত হ’বলৈ সুবিধা নাপায়।

৫২) জাতিবাদৰ তিনিটা সুবিধা আৰু অসুবিধাসমূহ লিখা।

উত্তৰ : জাতিবাদৰ তিনিটা সুবিধা হল-

(ক) জাতিবাদৰ ফলত ব্যক্তিয়ে জাতিগত বৃত্তি অৱলম্বন কৰিব পাৰে। যুগ যুগ ধৰি একে বৃত্তিকে পৰিয়ালত অৱলম্বন কৰি থাকিলে কর্মপটুতা বৃদ্ধি হোৱাৰ লগতে সামাজিক শ্ৰমৰ বিশেষীকৰণ হয়।

(খ) জাতিবাদৰ ফলত ব্যক্তিয়ে সমাজত এক নির্দিষ্ট প্রস্থিতি লাভ কৰে আৰু সেয়ে তেওঁ প্ৰস্থিতিৰ বাবে নিৰাশাবাদী নহৈ আনন্দহে লাভ কৰে। জাতিবাদৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা সংগঠনে সহযোগিতা, বন্ধুত্ব আৰু বুজাবুজিৰ ভাৱ বৃদ্ধিহে কৰে।

(গ) প্ৰতিটো জাতিয়েই নিজৰ জীৱন নির্বাহৰ মানদণ্ড উন্নত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা দেখা যায় আৰু প্ৰয়োজন মতে আন জাতিকো অনুসৰণ কৰে। এইদৰে জাতিবাদে নিজৰ খোপনিত থাকিলেও সাংস্কৃতিক ধাৰাবাহিকতা ৰক্ষা কৰিব পাৰে।

জাতিবাদৰ তিনিটা অসুবিধা হল—

(ক) জাতিবাদৰ ফলত ব্যক্তিসকলে পুর্বনির্ধাৰিত বৃত্তিহে অৱলম্বন কৰিব লগা হয়। কোনো ব্যক্তিয়ে নিজ ইচ্ছাৰে বৃত্তি গ্ৰহণৰ সুবিধা নাপায়। বৃত্তি আহৰণৰ বাবে সামাজিক উন্নতি বাধাগ্রস্ত হ’ব পাৰে।

(খ) জাতি ব্যৱস্থাত ব্যক্তিৰ প্ৰস্থিতি জন্মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি নির্ণয় কৰা হয়। গতিকে নিম্ন প্ৰস্থিতিত জন্ম গ্রহণ কৰা ব্যক্তিসকলে সুযোগ্য হলেও উচ্চ প্রস্থিতি নাপায়। ফলত তেওঁলোক নিৰাশাগ্রস্ত হয়।

(গ) জাতিবাদৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্য আৰু সংহতি বিনষ্ট হয়। ব্যক্তিসকলে ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদৰ বিপৰীতে জাতিবাদৰ কথাহে বেছিকৈ চিন্তা কৰে।

৫৩) ভাষাবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ কি কি চমুকৈ লিখা?

উত্তৰ : ভাষাবাদ সৃষ্টিৰ কাৰণসমূহ হ’ল—

(ক) সাহিত্যৰ প্রতি ভালপোৱাঃ কিছুমান ব্যক্তিয়ে এটা নির্দিষ্ট ভাষাত প্রকাশিত সাহিত্য ভাল পায়। তেওঁলোকৰ কাৰণে সেই নির্দিষ্ট ভাষাটোৱেই আন সকলো ভাষাতকৈ উত্তম। সাহিত্যৰ প্রতি সৃষ্টি হোৱা অনুৰাগে ভাষাবাদৰ বিকাশত সহায় কৰে।

(খ) ভৌগোলিক কাৰণঃ সাধাৰণতে একো একোটা সুকীয়া ভৌগোলিক অঞ্চলত বসবাস কৰা লোকে সুকীয়া সকীয়া ভাষা কয়। উত্তৰ ভাৰতত বসবাস কৰা লোকে সুকীয়া সুকীয়া ভাষা কয়। উত্তৰ ভাৰতত বসবাস কৰাসকলে হিন্দী কোৱাৰ দৰে দক্ষিণ ভাৰতৰসকলে নক’বও পাৰে। তাৰ পৰিৱর্তে দক্ষিণৰ সকলে তামিল, তেলেগু, মালায়ালম ভাষাহে ব্যৱহাৰ কৰে। এইদৰে লাহে লাহে মানুহৰ কোনো এটা ভাষাক ভাল পাই পেলায়। সেয়ে ভৌগোলিক কাৰণতো ভাষাবাদ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

(গ) ঐতিহাসিক কাৰণ : কেতিয়াবা কেতিয়াবা ঐতিহাসিক কাৰণেও ভাষাবাদ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। বহুতো হিন্দুৱে ভাৱে যে অতীত কালৰে পৰা তেওঁলোকৰ ভাষা হ’ল সংস্কৃত আৰু হিন্দী আৰু সেয়ে তেওঁলোকে এই উৎকৃষ্ট বুলি ভাৱে। মুছলমানসকলে ঐতিহাসিকভাৱে উর্দু বা আৰৱী ভাল পায়। এনেদৰেই ভাষাবাদৰ সৃষ্টি হয়।

(ঘ) সামাজিক কাৰণঃ প্রতিখন সমাজতে মানহে ভালপোৱা একোটা কথিত ভাষা থাকে। ৰূপক, উপ-কাহিনী, লোক-কাহিনী আদি তেনে ভাষাত পোৱা যায়। কাজেই জনসাধাৰণে সেইটো ভাষাতকৈ আন ভাষা ভাল নাপায় আৰু ফলস্বৰূপে ভাষাবাদৰ জন্ম হয়।

(ঙ) মনস্তাত্ত্বিক কাৰণঃ  বহু লোকে মনতে ভাবি লয় যে তেওঁলোকে ব্যৱহাৰ কৰি থকা আঞ্চলিক ভাষাটি এৰি অন্য এটা ভাষা গ্ৰহণ কৰাটো সম্ভৱ নহয়। তেওঁলোকে ক’ব বিচাৰে যে যিহেতু নিজৰ ভাষাৰেই শিক্ষা-দীক্ষা দিয়া আৰু মনৰ ভাৱ প্ৰকাশৰ বাবে নিজৰ ভাষাই যথেষ্ট। অর্থাৎ আন এটা ভাষা শিকাৰ কোনো যুক্তিযুক্ততা নাই। এনেধৰণৰ মানসিক ধাৰণাৰ ফলত ভাষাবাদৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

ওপৰত উল্লেখ কৰাৰ দৰে আনুষংগিক আৰু কিছুমান কাৰণত ভাষাবাদৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। যি কি নহওক, ভাষাবাদেও ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি বজাই ৰখাত বিশেষ অসুবিধাৰ সৃষ্টি কৰে আৰু লগতে বহুতো সামাজিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে। ভাষাবাদে ৰাষ্ট্রৰ প্ৰগতিতে প্রতিবন্ধকতা সৃষ্টি কৰে।

৫৪) ভাষাবাদ নির্মূলৰ উপায়সমূহ কি কি?

উত্তৰ : ভাষাবাদ নির্মূলৰ উপায়সমূহ হ’ল—

(ক) ভাষাবাদ নির্মূল কৰিবৰ বাবে যিকোনো এটা নির্দিষ্ট ভাষাক ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষা হিচাপে লৈ তাৰ উন্নয়নৰ কাৰণে চেষ্টা চলাব লাগে। সেই ভাষাৰে যথেষ্ট পৰিমাণৰ সাহিত্য চর্চা কৰি সমগ্ৰ দেশৰ সকলো ঠাইতে সেইবোৰ পোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।

(খ) জনসাধাৰণৰ মাজত এনেভাৱ জাগ্রত কৰিব লাগে যে আঞ্চলিক ভাষাৰ সাহিত্যই মানুহৰ মানসিকতা ঠেক আৰু অকামিলা কৰি পেলায়। গতিকে মানুহে জ্ঞানৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষা শিকা বৰ দৰকাৰ। এনে ভাৱ ধাৰাই ভাষাবাদ বিকাশত বাধা দিব পাৰে।

(গ) সকলো জনসাধাৰণক এইটো বুজাই দিয়া উচিত যে ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষা হ’ল সকলো আঞ্চলিক ভাষাৰ উদ্ধত। ৰাষ্ট্র ভাষাৰ জৰিয়তে যিকোনো চাকৰিৰ কাম কাজ পৰিচালনা কৰিব পাৰি।

(ঘ) বিদ্যালয়ৰ পৰ্যায়ত ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষাৰ জ্ঞান দিয়া উচিত। প্রায়বোৰ উচ্চ পর্যায়ৰ শিক্ষা ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষাৰ মাধ্যমেৰে হ’ব লাগে।

(ঙ) ভাষাবাদৰ ফলত সৃষ্টি হ’ব লগা সমস্যাৰ বিষয়ে সকলো জনসাধাৰণকে জনাই দিব লাগে, যাতে কোনো জনগণে ভাষাবাদৰ সৃষ্টি নকৰে।

৫৫) ভাৰতৰ জাতীয় সংহতি ৰক্ষাৰ বাবে কি কি উপায় অৱলম্বন কৰা হৈছে?

নাইবা ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি ৰক্ষা বা বিকাশৰ বাবে সাংবিধানিক উপায়সমূহ কি কি?

উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি ৰক্ষা বা বিকাশৰ বাবে সাংবিধানিকভাৱে নানা উপায়েৰে চেষ্টা কৰিছে অর্থাৎ যি উপায়ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি সৃষ্টি হয়। উপায়সমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল—

(ক) নাগৰিক : ভাৰতীয় সংবিধানে প্রতিজন ভাৰতীয়কেই দেশৰ নাগৰিক হিচাপে স্বীকৃতি প্রদান কৰিছে। ভাৰতত বসবাস কৰা সকলো নাগৰিকেই ভাৰতীয় নাগৰিকসকলেও দেশৰ সংহতি ৰক্ষা কৰিবলৈ কিছুমান কর্তব্য পালন কৰিব লাগে, যেনে আইনৰ প্রতি আনুগত্য হোৱা, ৰাজহ আৰু কৰ দিয়া, ভোটাধিকাৰ পালন কৰা, জাতীয় পতাকাৰ প্রতি সন্মান প্রদর্শন কৰা আদি। এই পালনীয় কর্তব্যৰ যোগেদি দেশৰ সকলো একে হিচাপে চিনাকী দিব পাৰে, ফলত ৰাষ্ট্রীয় সংহতি বজাই ৰখাত সুবিধা হয়।

খ) সংবিধান : ভাৰতৰ সকলো প্রশাসনিক কাম-কাজ একেখন সংবিধানৰ জৰিয়তে কৰা হয়। বিভিন্ন শ্রেণী, জাতি, ধর্ম, বর্ণ নির্বিশেষে সকলোৱে সমানে সাংবিধানিক সুৰক্ষা আৰু সুবিধা ভোগ কৰিব পাৰে, আৰু চৰকাৰে ইয়াৰ সুৰক্ষা দিয়ে।  সংবিধান অনুসৰি সমগ্ৰ দেশতে একে ধৰণৰ শাসন পদ্ধতি প্রচলনে দেশত ৰাষ্টীয় সংহতি বজাই ৰখাত বা বিকাশত সহায় কৰিছে।

(গ) চৰকাৰী ভাষা : ভাৰতবৰ্ষত প্রায় ১৬৫২ টা ভাষা থাকিলেও ভাৰতীয় সংবিধানৰ অষ্টম তালিকা মতে ১৮ প্রধান ভাষাক ভাৰতীয় ভাষা হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হৈছে। এইবোৰ ভাষাৰে আঞ্চলিক কামবোৰ পৰিচালিত হলেও হিন্দীক ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষা আৰু ইংৰাজীক সংযোগী ভাষা হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হৈছে। এইদৰে একেটা ভাষাৰে সকলোৱে মনৰ ভাৱ প্ৰকাশ কৰিব পৰা অৱস্থাই ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিৰ কামকে সূচায়।  

(ঘ) জাতীয় পতাকা : ভাৰতবৰ্ষৰ এখন তিনিবৰণীয়া জাতীয় পতাকা আছে। ওপৰত গেৰুৱা, মাজত বগা আৰু তলত শামল ৰঙে বেলেগ বেলেগ অর্থ প্রকাশ কৰে। বগাৰ মাজত ২৪ ডাল দৃণ্ড থকা এটা চক্র আছে। ইয়াৰে বিশেষ তাৎপর্য আছে। একেখন পতাকাকে সম্মান প্রদর্শন কৰি সমগ্র জাতিটোৰ পৰিচয় দাঙি ধৰাৰ বাবে “আমি সকলো ভাৰতীয়” মনোভাৱ গঢ়ি উঠে আৰু সেয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি ৰখাত বা বিকাশত সহায় কৰে।

(ঙ) ৰাষ্ট্ৰীয় প্রতীকঃ  সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে বিভিন্ন চৰকাৰী কাম-কাজত একেটা প্রতীককে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সাৰনাথৰ অশোক স্তম্ভৰ পৰা লোৱা এই প্রতীকে শক্তি, ধর্ম, বিজয়, ত্যাগ, মৰম আদি আদর্শ দাঙি ধৰে। এইবোৰ আদর্শ সকলো ভাৰতীয়ৰে আদৰ্শ বুলিব পাৰি। একেটা প্রতীকেৰে আৰু একে আদৰ্শৰে চিনাকি দি অহাৰ বাবে ভাৰতীয় জনগণৰ মাজত সংহতিৰ ভাৱে দেখা দিছে।

(চ) ৰাষ্ট্রীয় সংগীতঃ সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে একেটা সংগীতকে ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত বুলি স্বীকৃতি দিয়া হৈছে। ৰবীন্দ্রনাথ ঠাকুৰে ৰচনা কৰা সংগীতটোত বিভিন্ন ঠাইৰ আৰু নদ-নদীৰ নাম উল্লেখ আছে। এই সকলো নদ-নদীৰ নাম উল্লেখ আছে। এই সকলো নদ-নদীৰ নাম উল্লেখ আছে। এই সকলো ঠাই, নদ-নদী, পর্বত-পাহাৰ মিলি এক ভাৰতবর্ষ গঠন হোৱাৰ নির্দেশ দিছে। ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীতত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি বজাই ৰখাত সহায় কৰিছে।

(ছ) ৰাষ্ট্ৰীয় উৎসৱঃ কিছুমান বিশেষ দিন, যেনে— স্বাধীনতা দিৱস, গণতন্ত্র দিৱস, শিশু দিৱস, গান্ধী জয়ন্তী আদিক ৰাষ্ট্ৰীয় উৎসৱ হিচাপে ভাৰতৰ সকলোৱে পালন কৰে। ৰাষ্ট্ৰীয় উৎসৱত জাতি, ধর্ম, ভাষা, বর্ণ নির্বিশেষে সকলোৱে সমানে ভাগ লয়। গতিকে এই উৎসৱবোৰে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিৰ বিকাশত সহায় কৰে।  

(জ) সামাজিক ন্যায়ঃ ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাতেই সকলোৰে বাবে এক সামাজিক, অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ন্যায়ৰ কথা উল্লেখ কৰিছে। এই অনুসৰি দেশৰ সকলো নাগৰিকে একেধৰণৰ সামাজিক ন্যায় লাভ কৰে । আইনৰ দৃষ্টিত সকলো লোকেই সমান। এই আদর্শৰে সকলোকে একে ন্যায়বিচাৰ প্ৰদান কৰা হয় । সকলোৱে একে ন্যায়ৰ অধীনত থকা বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি বজাই ৰখাত সুবিধা আছে।

(ঝ) সুষম অর্থনৈতিক ন্যায়ঃ দেশৰ সকলো জাতি, সকলো শ্ৰেণী আৰু সকলো অঞ্চলৰ লোকৰে যাতে আর্থিক উন্নয়ন সমানে হয় আৰু তাৰ বাবে ভাৰতবৰ্ষত ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে। পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাসমূহৰ যোগেদি কিছুমানক জনগোষ্ঠী প্ৰদান কৰা হৈছে, যাতে সকলো আর্থিক দিশত সমানে আগবাঢ়ে। আর্থিক দিশত থকা সমদৃষ্টিয়ে ভাৰত সমাজত সংহতিৰ সৃষ্টি কৰিছে।